وتووێژ لەگەڵ ئاشیش ناندی
سەرۆکی دەزگای لێکۆڵینەوەی وڵاتە ڕوو لە گەشەکان
و. ڕێبین هەردی

ڕ. ج: ڕێگەم بدەن لە هندستان و مەسەلەی کۆلۆنیالیکردن و بەرهەمەکانی ئەم دواییانە لەبارەیی کۆلۆنیالیزمەوە، لەوانەش نووسینەکانی هۆمی باباوە دەست پێبکەم. من هەوڵمدا سەرنج لەو بەرهەمانە بدەم ناویان ناوە مەیلی لاسایکردنەوەی گووتارەکانی کۆلۆنیالیزم. وەک دەزانن لە زاراوەکانی هۆمی بابادا کۆلۆنیالکراو بەهۆی لاسایکردنەوەیەکی ئاڵۆزەوە كاردانەوە بەرامبەر دەسەڵاتی کۆلۆنیالی پێشان دەدەن. لاسایکردنەوەیەک کە هەرگیز ناتوانێت جیاوازی نێوان نوسخەی ڕەسەن و نوسخە کۆلۆنیالیزمی رۆژئاوایی داماڵێت. ئێوە چۆن ڕاستیە تێکەڵەکانی جیهانی سێهەم دەبەستنەوە بە واقعیەتی لاسایگەریەوە؟
ئا. ش: من زۆر باوەڕم بەم مەسەلەیە هەیە کە باستان کرد. هەستناکەم ئەمە لاسایکردنەوەیەکی ڕووت بێت. لەڕاستیدا لاسایکردنەوە جۆرێک بەرگری و ڕێگەیەکە بۆ مانەوە. دەبێت بڵێم لە لاسایکردنەوە مەترسن. سەیر بکەن کەسەکە چی دەکات. کەسەکە لەڕێگەی لاسایکردنەوەوە، بەیعەتێک ئەنجام دەدات و هیوادارە بژاردەکانی کۆلۆنیالکەر سنووردار بکات یان کەمیان بکاتەوە. بەجۆرێک کاتێک من لاسای ئێوە یان دەبمە بابەتێک بۆ لاسایکردنەوەی ئێوە، دەتوانم ئەو هەستە ئاشکرا بکەم کە وەفادارم و بەتەواوی گوێڕایەڵی دیدی ئێوەم بۆ بەها کلتوورەیەکان. تا ئەو شوێنەی ئێوە زیاتر دەسەڵات لەگەڵ ئێمەدا بەش بکەن، منیش زیاتر دەتوانم بەشێوەیەکی ڕوو لە زیاد کار لە ڕەفتاری ئێوە لەڕێگەی لاسایکردنەوەوە بکەم. لاسایکردنەوە شێوەیەکی بەرگیرکردنیشە لە خود. هەندێکجار ئازاربەخش و هەندێکجار کۆمیدیە. بەڵام بەهەرحاڵ ئەمانە وردەکاریە دیاریکراوەکانی شتەکانن. سەرەتا دەبێت بڵێم لاسایکردنەوە دیاردەیەکی ئەخلاقی نیە ، بەڵکو خۆی دیارەیەکی فرە ڕەنگە. دووهەم بەستراوە بەوەوەی ئێوە لاسای چی دەکەنەوە، شێوەی کلتووری جیاواز هەیە. هەندێک لە شێوەکان کە پێدەچێت لاسایکردنەوە بن، بەڵام بە کردەوە بژاردەی زۆرتر دەخەنە بەردەست. چونکە ئەم بەرهەمە کلتووریانە، یەک ڕەهەند و بێ مەنفەز نین. بەتایبەتی کە ڕووکەش و سنورەکەی سەرنجڕاکێشە. بۆ نموونە ڕەنگە ڕۆمان لە ئەروپای سەدەی پانزەهەمەوە وەک شێوەیەکی هونەری و شێوەیەکی لاسایکردنەوە هاتبێتە ناو زۆرێک لە زمانەکانی ئاسیای باشوور، ئەمەریکای لاتین، ژاپۆن و چین- کە هیچ پێشینەیەکیان بۆ ئەم کلتورە نەبووە-. بەڵام چۆنایەتی ئەم هەناردە کلتووریە، بەتایبەتی بەجۆرێک بوو کەکاتێک پێی خستە ناو هندستانەوە، وەک پێویست باڵادەست نەبووین بەسەریدا، و هێواش هێواس کلتووری ئێمە ئەم هاوردەیەی دەروونی کردووە و بۆ مەبەستەکانی خۆی گونجاندووێتی، نەک تەنیا لە هند بەڵکو لە ئەفەریقا، ئەمەریکای لاتین و بەشەکانی تری ئاسیادا ئەم ڕووداوە ڕوویداوە. بەمشێوەیە بە درێژایی نەوەیەک یان دووان، ئێوە بیرۆکەی پلە یەک دەدۆزنەوە کە ڕۆمانی بەکارهێناوە و تیایدا بە سەرکەوتنی گەورە گەیشتووە. باشترە ئەوەمان لەبیر نەچێت هەندێک لە ڕەوانترین رۆمانەکان لەناوەڕاستی سەدەی نۆزدەدا بە زمانی هندی نوسراوە. بەڵام لە ئەفەریقا ماوەیەکی زیاتری ویست، چونکە پرۆسەی سەقامگیری کۆلۆنیالیزم کاتێکی زۆری ویست. لەوێ تەنیا چەند نەوەی ویست بۆئەوەی بتوانن کاردانەوەیەکی داهێنەرانە لەبەرامبەر رۆماندا پیشان بدەن. کەوابوو تاڕایەک پەیوەندی بە خودی بەرهەمەکەشەوە هەیە.
هەستدەکەم یاری کریکت کاتێک گەیشت بۆ ئوستورالیا، هندوچین، و ئاسیای باشوور، بەهەمان شێوە سەرەتاییەکەی خۆی نەمایەوە. شێوازەکەی گۆڕا و وەک هەنوکە دەبینین، ئینگلتەرا کە یەکەم هەناردەکەری ئەم یاریەیە بۆ وڵاتە کۆلۆنیالکراوەکان وەک یاریەکی نەتەوەیی- لە جیهانی کریکتدا لە پلەکانی دواوەیە. گەرچی بە کردەوە گەمەی نەتەوەیی ئینگلتەرا، واتە یەکێک لە زۆرترین لایەنگرانی گەمەکان فتبۆڵ بوو، بەڵام فەرمانڕەوایانی ئینگلتەرا – لەبەر چەند هۆیەک- کریکیتیان هەناردە کرد، چونکە کریکیت گەمەیەک بوو ڕەسانەیەتی ئینگلیزی، وەک ڕەمزێکی ژیار و کلتوری ئینگلیزی ڕەنگ دەدایەوە. بەڵام پێدەچێت کۆلۆنیالکراوەکان ڕووکەشەکەیان وەرگرت و هەوڵیاندا یاری کریکت بکەن. دەکرێت ئەم پرۆسیە لە ئاستێکدا، لانیکەم لە هەنگاوی یەکەمدا بە لاسایکردنەوە بزانین. بەڵام هەموو شتێک بەخێرایی گۆڕا، چونکە کریکیت جۆرێک هەناردەی کلتووری بوو. لەلایەکی دیەوە چەند جۆرێکی دیاریکراوی هەناردە کلتووریەکان هەمیشە بەکەموکوڕ دەمێننەوە و تەقلید بەجۆرێک لە جۆرەکان پیشانی دەدات. ئەمانە هیچیان ڕەهەندی داهێنەرانەیان نیە، تەشریفاتی جل یان خۆراکی ئینگلیزی کە هەندێک لە هندیەکان وەریان گرت و شانازیان پێوە دەکرد، لەم جۆرەیە. من هەستدەکەم تا هەنوکەش دەنگی سەدای ئەم شانازیە لە گوێی هەندێک ئینگلیزدا دەزرنگێتەوە، هەرچەند هەستناکەم خودی ئینگلیزەکان تا ئەم ئەندازەیە شەیدای تەشریفاتی خوادرنی خۆیان بن. بەهەمان شێوە دەکرێت بیر لە کردارە کۆمەڵایەتیەکانی ئینگلیزەکان ، لەوانە بەخۆدا هەڵدانیان بکەینەوە. بەخۆنازین و بەخۆداهەڵدانی ئینگلیزیش هەناردەی ئێرە کراوە. بەتایبەتی کە ئالانگاریێکی ئامادەی لە ڕوانینی بەرهەمانیدا دۆزیەوە بۆ هەندێک لە وشەکان، پێشەکان و کلتورەکان و چینەکانی کاست لە هندستاندا. ئەم شتەش لە سەرەتادا کۆمێدی دەەردەکەوت، بەڵام هێواش هێواش بوو بە هێزێکی بەتوانا لە کۆمەڵگای هندستاندا. ئەم لاسایکردنەوەیە لاسایکردنەوەیەکی ترسناک و کوشەندە بوو، لاسایکردنەوەکان لەگەڵ یەکدا جیاوازن. و دەبێت سایتا جایت رایت (دەرهێنەری بەناوبانگی هندی. و.ک) و بەرهەمی ئینلگلیزی لەهند و ئینگلەتەرادا بەراورد بکرێت.

ڕ. ج: هەمیشە ئەم زیادەڕەوایانەیە ڕوونیدەکاتەوە لاسایکردنەوەی شتێیک سەروترە لە بابەتی لاسایکراو. بۆ نموونە دەکرێت سەیری سینەمای جەماوەری هند بکرێت کە بەرهەمی زۆر گەرمی هۆلیودی هەیە. هەندێک جار ئەم بەرهەمانە، زۆر جەماوەرین و گشت پەسەند دەبن. هندیەکان لە هونەری لاسایکردنەوەدا زۆر سەرکەوتوون، چونکە ئێوە سەماکەرێکی زۆرتان هەیە کە لاسای مایکل جاکسۆن دەکەنەوە، و هەندێکجار زۆر لە مایکل جاکسۆن باشترن، و بە لێهاتویەکی زۆرەوە سەمای شکان (break dance) یان هەر جۆرە سەمایەکی دی جێبەجێ دەکەن.
ئا. ش: بەڵێ. ئەمە ڕاستە. ڕاستان بوێت جۆری جیاوازی لاسایکردنەوە هەیە و ئێوە بەتەواوی ڕاست دەکەن. لاسایکردنەوەی جۆرە لێکچووکانی کاتژمێرەکانی ڕۆلۆکس بە نرخی ١٥ دولار لە شەقامەکانی بانکۆکدا دەدۆزرێتەوە. لاسایکردنەوەکانی تری وەک ئەوەی لە شاکاری چیرۆکی شیری نیواسدا هاتووە، دیارە من کاری شیری نیواس بە لاسایکردنەوەیەکی ڕووت نازانم. گەرچی ئەویش سوودی لەهەمان شکڵی کاتژمێرە ١٥ دولاریەکانی شەقامەکانی بانکۆک وەرگرت- چونکە ئێوە لە لاسایکردنەوەی شیری نیواس کارێکی داهێنەرانە دەبینن. ئەمە تەنیا وەرگێڕان نیە، لاسایکردنەوەیەکی ڕووت نیە، بەڵکو دوبارە بونیادنانەوەیەکی داهێنەرانەیە، بە ڕێکخستنێکی دیاریکراو. من دەتوانم نموونەی ئەدەبی و هونەری ئەدەبی هندی بهێنمەوە، کە لەڕووی هونەرییەوە پێی دەڵێن ڕۆمان. بەڵام ڕۆماننووس بەشێوەیەکی هوشیار بەدوای نمونەی حەماسی هند، واتە پۆرانادا دەچێت. کانتا پۆرا بەرهەمی ڕاجارائو نموونەیەکی باشە لەم بوارەدا. من هەستدەکەم ئەو سەرەڕای ئەوە لە کانتاپور و ئبلیس و مار ئەوەندە سەرکەوتوو نەبووە، بەڵام کانتا پۆرا رۆمانێکی مەزنە و دەریدەخات ئەمجۆرە داهێنانانە دەتوانن ئاسۆیەکی زۆر ڕوونیان هەبێت.

ڕ. ج: هەستدەکەن تەنیا ئەوە ڕۆژهەڵاتە لاسای رۆژئاوا دەکاتەوە؟ یان ئەوەی رۆژئاواش بەشێوەیەک لە شێوەکان دەیەوێت لاسای ڕۆژهەڵات بکاتەوە؟
ئا. ش: کاتێک ڕۆژئاوا لاسای دەکاتەوە، کارەکەی نەک لاسایکردنەوە، بەڵکو وەک شێوەیەکی نیشتیمان گەردوونی دەردەکەوێت. خودی خۆم هەستدەکەم جوتیارێکی هندی پاش دووسەد ساڵ ئەزموونی کۆلۆنیالیزم، زۆر نیشتمان گەردوونی ترە لە ڕۆشنبیرێکی نێۆێۆرکی. چونکە جوتیارە هندیەکە دەبوو شتگەلێک لە ڕۆژئاواوە فێر بێت و دەبوو لەبارەی ڕۆژئاواوە تیورەیەکی هەبێت، هەرچەندە کەمڕەنگ و کامڵ نەبوو و هەرچەند تاکەکەسی، بۆ ئەوەی بتوانێت مانەوەی خۆی بپارێزێت. ئەم مەسەلەیە گرێدرابوو بە مانەوەی خۆی-نەک مانەوەی شەخسی، بەڵکو مانەوەی کلتووریی و ئابووریی. لەکاتێکدا ڕۆشنبیری ڕۆژئاوایی، گەمارۆدراو بە قەڵا پتەوەکانی سیستەمی زانستی ڕۆژئاوایی، ناچارە تەنیا وەک بەشێک لە ئەرک و فەرمانی خۆی یان تەنیا وەک بەشێک لە ئارەزووە فکری و زانکۆییەکانی خۆی، لەبارەی هندەوە بزانێت. لەنێوان ئەم دوانەدا جیاوازی هەیە. لێرەوەیە فرە کلتووری ناهوشیارانە یان نەخوازراوانەی تۆکتۆک لێخۆڕێک یان جوتیارێکی هندی، چەندانجار سەرنجڕاکێشترە لە فرە کلتووری خوێندکارە زانکۆییە بەناوبانگەکان لە زانکۆ ناودارەکانی ڕۆژئاوا.

ڕ. ج: ئێوە ئەم ئاراستیە بە فرە کلتووری دەزانن یان کلتوور داماڵین؟ من باسی تیکتۆک لێخوڕەکانی هندی لە ئەحمەدئاوا دەکەم کە گەورەترین شتی جێی سەرنجیان هەبوونی تەلەفیزێۆنێکی سەتەلایتی یان وەک رۆژئاواییەکانە. بە بڕوای ئێوە ئەم دیاردەیە جۆرێک فرە کلتووریە یان کلتوور داماڵین؟
ئا. ش: نەخێر، قسەی من ئەمە نیە. گەرچی دەتوانین وتوێژ بکەین کە بۆ نموونە ئەم تۆکتۆک لێخۆڕە لە ئەحمەدئاوا، واتە هەر ئەم سیما گریمانکراوە، ئارەزووی زۆری بۆ هەبوونی تەلەفیزێۆنێکی سەتەلایتی کە ناچاری دەکات سەیری دنیای دەرەوە بکات، تا ڕادەیەک لە ژێر کاریگەری ئەو ڕاستیەدایە کە ئەو هیچ سەرگەرمیەکی تری لەبەردەست نیە. لەبەرئەوە ناچارە دڵ بەم ئارەزووە خۆش بکات. ئەمە جۆرێک سەرگەرمیە کە بەکاری دێنێت و دەزانێت چی لێی دەوێت. ڕەنگە ئەو هەواڵەکان و پڕوپاگەندەکانیش وەک جۆرێک سەرگەرمی ببینێت و بەدوایدا بچێت. بەڵگەکەشی ئەوەیە یەکێک لە خوێندکارەکانی کچەکەم لە بەشی فرۆشتنی تەلەفیزێۆن کاری دەکرد، لەوە تێگەیشت بۆ نموونە هیچ گرێنتی نیە کاتێک ئەوان پەیامێک بۆ مەسرەفکەران دەنێرن، مەسرەفکەریش ئەم پەیامە بە هەمان ناوەڕۆک وەرگرێت کە مەبەستیان بووە. مەبەستم ئەوەیە کاتێک زنجیرەیەکی پۆلیسی پەخش دەکرێت، دانیشتوانی پەراوێزنشینی گۆران -ئەو شوێنەی ئەم زانکۆزانە لێکۆڵینەوەی لەبارەوە دکرد، ئەم نمایشە وەک ئاگاداریەکی پۆلیسی دەبینن کە پەیامەکەی ئەوەیە خراپەکاران چۆن کار دەکەن. دەرئەنجامگیریەکان زۆر جیاوازن. بۆ نموونە ڕێوڕەسمێک بۆ یەکێتی نەتەوەیی بەڕێوە چوو کە وەرشکارە بەناوبانگ و ئەستێرە وەرزشتیەکان بەشداریان تیاکرد. بەڵام خەڵکانی دانیشتووی ناوچە پەراوێزیەکان ئەمەیان بەشتێکی دزێو دەزانی، چونکە لەم ڕێوڕەسمەدا ژنانی وەرزشکار جلوبەرگێکیان پۆشی بوو کە ئەوان حەزیان لێندەدکرد.

ڕ. ج: هەستناکەن بەرنامە فەزاییەکان سینەمای جەماوەری هند بخەنە مەترسیەوە؟ من تا ئێستاش بڕوام وایە هندیەکان سینەماکەی خۆیان خۆش دەوێت.
ئا. ش: هەست ناکەم هیچ مەترسیەک ڕووبەڕووی سینەما ببێتەوە. بەتایبەتی هاتنی سەتەلایت و ژمارەیەکی زۆری کەناڵەکان، سەرەتا ئەو وێنایەی دروستکرد کە ڕەنگە پێشوازی جەماوری هندیەکان لە سینەما کەم بکاتەوە، بەڵام ئەمە ڕووی نەدا. لەڕاستیدا کەناڵەکانی سەتەلایت بەسترانەوە بە سینەمای بۆمبەیەوە. مەیدانی کارکردنی سینەمای بۆمبەی بەشێوەیەکی بەرچاو زیادی کرد، چونکە ئەوان زانیان چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم دیاردەیەدا بکەن. خاڵێ سەرەکی لێرەدا ئەوەیە نامەوێت نکوڵی لەوە بکەم ڕەگەزێکی لاسایکردنەوە لێرەدا بوونی نیە. گەر ئێوە بە وردی سەیری بوارەکانی ژیان بکەن، هەست بە بوونی ڕەگەزێکی لەدەستدانی کلتووی دەکەن، بەڵام بەرگریش هەیە. هەوڵێکیش بۆ ناسینی ئالۆزیەکانی کلتوور و پاراستنی شێوەی ژیانی خودیش بەرچاو دەکەوێت. شتێک کە پێدەچێت لاسایکردنەوە بێت، جۆرێک بەرگری زیرەکانەیە کە لەڕاستیدا ئامانجی لاسایکردنەوە بە لاسایکردنەوە چەک دەکات. ئەم مەسەلەیە بەپێی ئەو بەڵگانەی لەبەردەستن، هەمان میکانیزمی ماستاوکردنیان هەیە. هەرچەندە کۆمیدی و ناپاکی دەرکەوێت. بەڵام ئامانجی ماساتاوکردن لە سیاسەتدا،، نا سیاسی نیە. ئامانج چەک کردنی ئێوەیە. لێرەوە کەمبوونەوەی هێواش هێواشی بژاردەکان یەکێک لە ئامانجەکانی ماستاوکردن و خۆ بچوککردنەوەیە. ئەو ڕابەرەی کوڕنوشی بۆ دەبەیت، هەر لەم ڕێگەیەوە خەریکن بژاردەکانی بۆ ئەوەی کێ لە کوێ دانێت کەم دەکەنەوە. ئێوە لە فەزا جیاوازەکانی ژیاندا لەڕێگەی ماستاوکردنەوە بڕیارەکانی خۆتان دەدەن و پراکتیکی دەکەن. کاتێک هیچ ڕێگەیەکتان بۆ دەستگەشتن بە دەسەڵات نیە، ماستاوکردن شێوازێکی دەستگەیشتنە بە دەسەڵات. من هەستدەکەم شتێکی هاوشێوەی ئەمە لە سەردەمی کۆلینیالیزم لە هندستاندا ڕوویداوە. لەم قۆناغەدا شێوەی زۆر و لەهەمانکاتدا کۆمیدی لاسایکردنەوە هەبوو، کە من لەهەندێک لە نووسینەکانی خۆمدا ئاماژەم بۆیان کردووە. دیاردەی کلتوور داماڵین لە ئاستێکی جەماوەریدا و گەندەڵی و داڕمانیش لە ئابوری و سیاسەتدا شەپۆلی دەدا، بەڵام خەڵکی ئەو دەسەڵاتەیان بەشێوەیەکی بەرکارانە قەبوڵ نەکردبوو، و ئەو زاڵبونەش تەنیا نیشانەی جۆرێک زاڵبوون بوو. قوربانیەکان بۆ دروستکردنی کلتورێک کە گوێڕایەڵ پیشانیان بدات، لەگەڵ حوکمڕاناندا ڕێک کەوتبوون، و دەستیان کراوە بوو بۆ شێوە ژیانی ڕۆژئاوایی، بیروڕاکان، فێرکاری و بەرهەمەکانی ڕۆژئاوا. بەڵام لە ڕاستیدا ئەوان تەنیا خۆیان وا پیشان دەدا، چونکە دەیانویست بەم بەرهەمانە، تێڕوانینەکانی خۆیان سەرلەنوێ بونیاد و دروست بکەنەوە. دەیانویست خەریکی پەیوەستوبونەکان و بەهاکانی خۆیان بن، کە لەڕێگەی ئەمشێوە لاسایکردنەوەوە پاراستبوویان.

ڕ. چ: ئێوە ئەم پرۆسەی کلتوور داماڵینە لەناو دەستەبژێرەکانی بزوتنەوەی خەباتی هند، و لەسەردەمی خەباتی ڕابەرانی بزوتنەوەی ئازادیخواز و کەسانی وەک تاگوور و نەهرو و تەنانەت غاندیدا نابینن. لەگەڵ ئەوەشدا هەموو ئەمانە تیورەگەلێکیان لەبارەی کلتوور یان سیاسەتدا هەبوو، هەندێکیان لە هەندەران خوێندویانە و هەندێکی دی هەرچەندا لە هەندەران نەیانخوێندووە، وەک تاگوور، بەڵام لەوێ نیشتەجێ بوون. و ئێمە دەبینین ئەوان هوشیار بوون بە پێگەی خۆیان و ئەوەی لە کوێی دنیادا ڕاوەستاون.
ئا. ش: ئێمە گفتوگۆ لەبارەی هندەوە دەکەین و لەبەرئەوە من جەخت لەم بەشە دەکەم. چونکە کاتێک بڕیار بێت لەبارەی هند یان سەرتاسەری ئاسیای باشوورەوە قسە بکەین، هەستدەکەم ئاستی ڕاستگۆی قسەکانم لەم ئاستەدا زیاترە لەوەی تەنیا لەبارەی چینی ناوەڕاستی هندەوە قسە بکەم. ئەدیبانی هند، لەبەرئەوەی وێرانکاریەکی زۆر لە چینی ناوەڕاستدا ڕوویدا، زووتر لە پەیکەری کۆمەڵگای خۆیان جیابوونەوە، وەک یەکێک لە هاوکارەکانم دەڵێت، ئەوان لەبری ئەوەی هندی نانیشتەجێ بن، وەک ئاوارەی هندی لەناو هندا ژیانێکی سەرگەردانیان هەبوو، و گۆڕابوون بە ناهندی نیشتەجێ.

ڕ. ج: بۆ؟
ئا. ش: لەبەرئەوەی زۆرتر پەیوەست بوون بە گۆڕانکاریە ئابووریە سیاسیەکانی ئینگلیزەوە، و لەبەردەم بەرکەوتی کلتووری ئیمپراتۆری کۆلۆنیالیزمدا بوون. لەبەرئەوە ناچاربوون لەناو کلتورێکی وادا بژین کە هەموو لوتکە کلتووریەکان و هەموو پێگەکانی ڕەندی و شەرەفیان داگیر کردووە. لەبەرئەوە بە ئارەزوو و ویستی خۆیان لەگەڵیدا گونجان و ڕێک کەوتن، چونکە هەستیان کرد دەسەڵاتیان بەستراوە بەمەوە، بەکردەوەش وابوو. چونکە دەسەڵاتی کلتووریان لە کۆمەڵگای خۆیاندا لەلایەن ئینگلتەراوە زامن دەکرا و بەسترابوو بە توانایان لە قەبوڵکردنی گونجان لەگەڵ شێوەکان و خەسڵەتەکانی ژیانی ڕۆژئاوایی. بەمشێوەیە پرۆسەی کلتوور داماڵین لە ئاستێکی جەماوەریدا ڕوویدا. ئێوە لە زوربەی نوسین و بەرهەمەکانی مندا دەتوانن ڕەنگدانەوەی ئەمە ببینن. کاتێک باسی هند دەکەین، ناتوانین ناوی تاگوور و نەهرۆ یان تەنانەی گاندی بێنن. چونکە ئەمانە بە هەموو گەورەییانەوە لەبنەڕەتدا بەشێک بوون لە کلتووری چینی ناوەڕاست. و ڕەنگە کاریگەریان لەسەر چوار لەسەر پێنچی خەڵکی هند نەبێت، و ڕەنگە هیچ کاریگەریان لەم بوارە تایبەتەدا نەبێت. لەناو ئەو سێ کەسایاتیەی ناوت هێنان، بە بڕوای من غاندی تاکە كەسێک بوو کە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە کۆمەڵگای گوندەوە هەبوو. گەرچی خودی ئەویش بەرهەمی شار بوو، بەلام پەیوەندی بە گوندەوە لەوانی دی زیاتر بوو. لەبەرئەوە دەتوانن بە ووردی ئەوەی من دەمەوێت بیڵێم لە گاندیدا ببینن. گاندی پرۆسەی کلتوور داماڵینی مەحکوم دەکرد و لەمڕوەوە بەتوندی ڕەخنەی لە کلتووری ڕۆژئاوا دەگرت. ڕەخنەکانی گاندی زۆر توندتر بوو لە ڕەخنەکانی نەهرۆ و تاگوور.

ڕ. ج: مەبەستان هەمان (هند سواراج)ی گاندیە؟
ئا. ش: ڕێک. لەم کتێبەدا دەبینن ئەو بەشێوەیەکی تەواو داهێنەرانە مامەڵە لەگەڵ کلتووری ڕۆژئاوا و زۆرێک لە بیریاران و ڕۆشنبیرانی ڕۆژئاوادا دەکات. گاندی باسی تۆلستۆی، سۆرۆ (نوسەر و فەیلەسوفی ئەمەریکی) و ڕاسکین (ڕەخنەگری ئینگلیزی) وەک فێرکارانی خۆی دەکات. فێرکارەکانی زۆر جێگەی سەرنجن، ناوی تۆلستۆی و سۆرۆ و تاڕاەدەیەک ڕاسکین بە تەفسیرێک لە زۆرێک لە بیریارە کۆمەڵایەتیەکانی سەدەی نۆزدە پایەدارتر ماونەتەوە. هەروەها کەسانی وەک لینین و ماو. ماو ئاسیایی بوو، بەڵام لینین و بنتام ئاسیای نەبوون. ئەمانە پیشانی دەدەن کاریگەری و ڕووبەڕووبوونەوەی ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات مەسەلەیەکی ئاڵۆزترە. من جەخت لەوە دەکەم بەشێکی گەورەی هند، حوکمڕانی کۆلنیالیزمی نەک وەک شکستێک بۆ خۆی دەبینی، بەڵکو بە جۆرێک کارەساتی دەزانی کە دەبێت تەحەمول بکرێت، فێر دەبوو، و وەکوو نەخۆشی سیل یان ووشکەساڵی ڕووبەڕووی بێتەوە. ئەوان تا ئەو شوێنەی لە توانایاندا بوو، سوودیان لە هونەرەکانی خۆیان، و هەروەها ئەو ڕەگەزانە وەردەگرت کە ئەم کارەساتە لەگەڵ خۆی هێناویەتی.

ڕ. ج: بێگومان ئاگاتان لەو وتوێژە هەیە کە لەنێوان تاگوور و مەهاتما گاندیدا هەبوو لەبارەی سوتاندنی جلوبەرگی ئینگلیزی. کام یەک لەم دوانە لە بۆچوونی ئێوەوە نزیکە؟ من هەستدەکەم تۆ لایەنگری گاندی بیت، وانیە؟
ئا. ش: بەتەواوی. تەنانەت گەر بەهۆی هەندێک بیروڕاوە، هندی تازە ڕقیان لێم بێتەوە، دیسان من لایەنگری گاندی دەبم. بۆ نموونە هەرچەند ئەو بومەلەرزەی بەهاری بە دەرئەنجامی پیسی دەزانی، و تاگوور لەگەڵ ئەم بۆچونە نەبوو، وە پێی وابوو ئەم جۆرە بۆچونە جۆرێک گەرمکردنی بازاڕی خورافاتە، من دیسان هەست بە نزیکی لە گاندیەوە دەکەم. من بڕوام وایە ئەوەی گاندی دەیویست بیڵێت، وروژاندی جۆرێک بەرپرسیارێتی گشتی لەو جۆرە بوو کە بۆ نموونە کەسێکی وەک سەرۆک کۆمار کلینتۆن بۆ داوای لێبرون کردن لەبەر خراپەکاری ڕەگەزپەرستی دەیگرێتە بەر. کلینتۆن کویلەدار نەبوو، باوباپیرانیشی لانیکەم لە سەد ساڵ پێش بە دواوە کۆیلەیان نەبوو. لەلایەکی دیەوە گەرچی ئەمەریکیەکان بەرپرسیاری تەکنیکی ئەو دیاردەیە نەبوون، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو داوای لێبوردنی کرد و دەیگوت ئێمە داوای لێبوردن دەکەین، چونکە ئێوە میراتگری کلتوورێکن کە کۆیلەداری تیایدا ڕوویدا. من هەستدەکەم گاندی تا ئەو ڕادەیە هوشیار و لەڕووی فکریەوە بە ئاگا بوو کە لەم مەسەلەیە تێبگات. تێگەیشتنی ئەو لە ناوەڕۆکی قسەکانیدایە. دیارە بونیادێکی فەلسەفی تریش بۆ ئەم مەسەلەیە هەیە. بۆ نموونە ڕام چاندرا گاندی بۆچوونی وایە گاندی هەوڵیداوە لە چەمکی کارما لە بیرکردنەوەی هندیدا چەمکێکی گشتی درووستبکات، لەکاتێکدا کارما ووتەزایەکی تاکەکەسیە کە لەم نموونەیەدا دەگۆڕێت بۆ ووتەزایەکی گشتی. ئەمە تازەگەریەکی سەرسوڕهێنەرە. هەر ئەم مەسەلەیە ئاشکراکەری جیابوونەوەی تاگوور و گاندیە لەسەر خورافات و عەقڵانیەت، مۆدێرنەی ڕۆشنگەرانە و تاریکبیری نەریتە.

ڕ. ج: دڵنیا نیم، چونکە تاگوریش زۆر بەرامبەر بە واقعیەتەکان وریا و هوشیار بوو.
ئا. ش: تاگور لە ستایشکەرانی خۆی بە ئاگاترە. ئێوە ڕاست دەکەن. بۆ من جێگەی خۆشحاڵیە کەسێک لەدەرەوەی کلتووری ئێمە سەرنجی لێداوە. من ئەم ڕەهەندەی کە تاگوور سەبارەت بە ئەو مەسەلانەی گاندی هێناویەتیە پێشێ و ئەوەی ئەو لەم پێگەیدا زۆر جێگەی سەرنج بووە، بەباشی نەبینووە.

ڕ. ج: بەڵام من هۆیەکی ڕوونم بۆ ئەمە هەیە. چونکە کاتێک تاگوور لەسەرەمەرگدا بوو، داوای لە گاندی کرد ڕابەرایەتی شانتی نیکیتان (قوتابخانەی تاگوور) لە ئەستۆ بگرێت. ئەگەر گاندی بڕوای وابوایە کە گاندی کەسێکی خورافە پەرستە، هەرگیز داوای لێنەدەکرد، ئەم ئەرکە لە ئەستۆ بگرێت.
ئا. ش: ئایا بەڕاست تاگوور شتی وای گوتووە؟

ڕ، ج: بەڵێ.
ئا. ش: سەیرە! من نەمزانیوە، تەنانەت یەک ڕۆشنبیری هندی ئەمرۆم نەدیوە کە ئەم چیرۆکەی بیستبێت.

ڕ. ج: بگەڕێینەوە بۆ تاگور و گاندی. خاڵێکی جێی سەرنجە کە ئێوە کتێبێکتان لەبارەی تاگوورەوە نوسییوە، و تیایدا باسی (ناڕەوایەتی ناسێۆنالیزمتان) کردووە، بەڵام لەبارەی گاندیەوە هیچ کتێبێکتان نەنووسیوە. دیارە لە کتێبەکانتاندا لەوانە فیدی دڕندە، ستەمکاری و نەریتەکان. لەبارەی گاندیەوە نووسیستانە. بەڵام لە ڕووی فکر و بیرکردنەوەی سیاسیەوە لە گاندیەوە نزیکترن تا تاگوور…
ئا. ش: بەڵێ. لەڕاستیدا ئەو کتێبەی من لەبارەی تاگوورەوە نووسیم، ڕاهێنانێکی سەرنج ڕاکێشە و گەر بە وردی بیخوێننەوە، تێدەگەین تاگوور چۆن ناهوشیارانە لە ناسێۆنالیزمی هندیەوە ڕووی لە گاندیگەری کردووە. ئەوەش کە هاوڕێکەی واتە ئۆپادیا وەک یەکەم ناسێۆنالیستی هندی، لەدیدی جیهان نیشتیمانیەوە کە جۆرێک ئاراستەی نیمچە گاندیگەریە، ڕووی لە تێڕوانینی تەواو ناسێۆنالیستانەی هندی کردووە. من هەستدەکەم و هیوادارم ماهیەتی ئەم گواستنەوەیە لەم کتێبەدا ڕەنگی دابێتەوە، دیارە ئەم دیاردەیە بۆ بەنگالیەک کە لە قاڵبی تاگوردا پەروەردە بووە، گواستەنەوەیەکی ئاسان و بێ کێشە نەبووە. ساڵانێکی زۆر وا بیرم لە گاندی دەکردەوە کە دیاردەیەکی سەرسوڕهێنەرە، بۆ ساڵەکانی ١٩٠٠ بیرۆکەی ترسناکی هێناوەتە پێشێ. بەڵام هەنوکە بیردەکەمەوە ئەم بۆچونانە لە پەیوەندیدا بە هەلومەرجی سەدەی بیستویەکەوە باشتر لە بۆچونەکانی تاگوور وەڵام دەداتەوە.

ڕ، ج: من هیچ وتارێکی ئێوەم نەدیووە کە لەبارەی چەمکی پەروەردە و وتوێژی کلتوورەکانەوە بێت لە دیدی تاگوورەوە. لەکاتێکدا ئەم بابەتانە بۆ تیورەکانی ئێوە زۆر گرنگن. بەتایبەتی ئێستا کە کار لەسەر بابەتی وتوێژی کلتوورەکان دەکەن، تاگوریش بابەتی زۆری لەم بوارەدا هەیە، تیورەکەی لەبارەی پەروەردە و وتوێژی کلتوورەکانەوە، زۆر گرنگترە لە تیورەکانی لەبارەی ناسێۆنالیزم یان ڕەخنەگرتن لێی.
ئا. ش: من وتارەکەم لەبارەی تاگوورەوە لە هەلومەرجێکی تایبەتدا نووسی. واتە ئەوکاتەی هند بەدەست توندڕەوی ناسێۆنالیزمەوە ڕەنجی دەکێشا. هەستدەکەم ئەو کتێبە کاردانەوە بوو بەرامبەر بەو هەلومەرجە. دیارە من هیچم لەبارەی تیورەی تاگوور بۆ پەروەردە و وتوێژی کلتوورەکانەوە نەنووسی، بەتایبەتی لەڕووی پەروەردەوە کە کەسانێک لە بەنگال کاریان لەسەر ئەم بابەت کردووە. دیارە هەندێک لە لێکۆڵیارانی تاگوور زیرەکن و من هیچکات هەستم نەکرد ئەوان شتێکیان لەمن کەمترە. لەبارەی تیورەی تاگوریشەوە بۆ وتوێژی کلتورەکان هیوادارم ڕۆژێک کاری لەسەر بکەم. بەڵام هەستم ئێستا ئەوەیە لەمبارەیەوە لە گاندیەوە زۆرتر فێر دەبم تا تاگوورەوە. دیارە من زۆر شت لە تاگوورەوە فێر بووم، بەڵام هەندێک بیروڕا و چەمک، هەناسەم توند دەکەن. چونکە من بەو بیروڕایەوە گەورە بووم کە کاری گاندی مەزن و بیروڕاکانی پەرێشان و ئەگەر پەرێشانیش نەبن، لانیکەم بەشێوەیەکی نائومێدانە کۆن بوون. پاشان هێواش هێواش بەو ئەنجامگیریە گەیشتم کە ئەم بیرکردنەوەیە ڕێگەیەکە بۆ خۆ دەربازکردن لە بیروڕاکانی گاندی و ڕێگەیەک بۆ خۆلادان لە هوشیاری ئەو. چونکە ئەمە هوشیاریەکیە دژ بە هوشیاری باڵادەستی ئەو کاتە. کەوابوو ناچار بووین بە سەختی کار بکەین و تێبگەین ڕووبەڕووی ڕێگری دەبینەوە و دەبێت ئەم ڕێگریە دەروونناسیانە بخەینە لاوە بۆ ئەوەی بە بیروڕاکانی گاندی بگەین. هەندێک ڕەگەزی دیاریکراو لە بیروڕای تازە لە ئێمەدا چەکەری دەکرد و ئێمە بە وردی و زۆر وریایانە ڕووبەڕوویان دەبوینەوە- ئەوانە بەرچاوی مرۆڤ دەگرن و ڕێگری لە بینین دەکەن- لەبەرئەمەیە من بەردەوام بۆ گاندی گەڕاومەتەوە، گەرچی بۆ تاگوریش گەڕاومەتەوە، بەڵام کەمتر.

ڕ. ج: من وەک کەسێک کە لەبارەی گاندی و تاگوورەوە کارم کردووە، هیودارم هندیەکان واز لە گاندی وەک کەسێکی پیرۆز بهێنن و زۆرتر وەک بیریارێک ئەژماری بکەن. لەم حاڵەتەدا هند دەتوانێت قوڵتر بیر لە کەسایەتی ئەو بکاتەوە.
ئا. ش: تەواو هاوڕاتم. ئەمە لەبەرئەوەیە کەسێکی وەک ئێوە دەبێت لە دەرەوە تەماشای ئێمە بکات، بۆ ئەوەی لەم خاڵە تێبگات. ڕەنگە گەر گاندی فەرامۆش کراوە، لەبەرئەوە بێت کە پیرۆزیان کردووە، و لە دەوڵەت نەتەوەی هندا بووە بە وەلیەکانی خودا. گەر وتارەکەی من بەناونیشنای (گاندی پاش گاندی) ببینن، تێدەگەن هەوڵمداوە هوشیارانە ئەم سیما بت ئاسایە بشکێنم. ئەم سیمایە سروشتی نیە، بەڵکو دروستکراوە بۆ ئەوەی بە چینی ناوەڕاست بفرۆشرێت. من ئارەزوم ئەوەیە ئەم هەیبەتە تێکبشکێنرێت، و هەستدەکەم نەوەی ئایندە ئەمکارە دەکات.

ڕ. ج: بگەڕێینەوە بۆ وتوێژەکەمان. بەبڕوای من لەباسی تیورەکانی کلتووردا دیاردەی بەجیهانیبوون شتێکی واقعی و زۆر گرنگە لە جیهانی ئەمڕۆدا. بەم دواییانە خوێندمەوە سکرتێری IMF لە چاوپێکەوتنێکدا بەجیهانیبوونی بە خێراکردنی چارەنووسی مرۆڤ پێناس کردبوو. بەبڕوای ئەو نابێت پرۆسەی بەجیهانیبوون وەک هەلێکی زەحمەت بۆ نزیکبوونەوەی ڕەگەزەکانی مرۆڤ، کاری هاوبەش بۆ خۆشگوزەرانی گشتی، و دواجار وەک گەمەی بۆکسێن بەیەک دەست یان لەپشتی سەرەوە بزانین. بەڵام هەستدەکەم بۆچوونی ئێوە وا نەبێت.
ئا. ش: دەزانیت بەبڕوای من بیرۆکەی بەجیهانیبوون تا ئەندازەیەک بۆ خەڵکی وەک ئێمە بێ توانا و پوچە. دیارە ئەم ڕوانینە لەبەرئەوە نیە کە ئێمە مەترسیەکانی خراپترین جۆری سیستەمی سوسیالیزمی بیرۆکراتیانەی پێشووی هندمان دەرک نەکردووە. ئەو سیستەمە بۆ سیستەمەی کۆلۆنیالیزم و بەتایبەتی بۆ کەسانێک کە لەدەرەوەی بوون، مەترسی هەبوو. خەڵکی بە گشتی وەک سیستەمێکی دژ بە بازگانیان دەزانی، بەڵام نەک دژ بە بازرگانی بوو، بەڵکو وەک سیستەمێک بوو بۆ چینی ناوەڕاست، دژی مرۆڤایەتی بوو. لەگەڵ ئەمەشدا من چاوەڕێ دەکەم بە زووی لەگەڵ دەسەڵاتی چینی بازرگاندا ڕێک بکەوێت. بەڵام ڕژێمی پێشوو لایەنگری فەقیرەکان نەبوو، ئەگینا دەبوو لە پەنجا ساڵی ڕابردوودا زۆرێک لە شتەکان لە هند جیاواز بێت. کێشەی سەرەکی بەجیهانیبوون لە ئێستادا ئەوەیە کە ئەمە خۆی دیاردەیەکی تازەیە و بۆ یەکەمجارە. لەکاتێکدا لانیکەم لەم بەشەی جیهاندا بۆ جاری دووهەمە ئێمە ڕووبەڕووی بەجیهانیبوون دەبینەوە. کۆلۆنیایزمیش جۆرێک بەجیهانیبوون بوو. کۆلۆنیالیزم خۆی تا ڕادەیەک جیهانی بوو. ئەم بڕوایە لەهەموو شوێنێک باوو بوو کە (خۆر هەرگیز لە ئیمپراتۆری ئینگلتەرا ئاوا نابێت). ئیمپراتۆریەکی جیهانی هەبوو و ئینگلیزەکان بەسەریدا باڵادەست بوون. جۆری دووهەمی بەجیهانیبوون کە لەسەدەی بیستدا ڕووبەڕووی هندیەکان بۆوە، ڕووداوی دوو جەنگی جیهانی بوو. بەمانەیان دەگووت جەنگی جیهانی و بەراستیش جیهانی بوون. کەوابوو بۆ یەکەمجار نیە هندیەکان ڕووبەڕووی ئەم دیاردەیە دەبنەوە. لەبەرئەوە زۆرێک لەوان بەسادەیی ناتوانن بڕوا بکەن ئەمە یەکەم دەستپێک و هەلە بۆ بەجیهانی بوون. لەوڕوەوە کە هەوڵەکانی یەکەمی بەجیهانیبوون، کاریگەری زۆر خۆشی نەبوو، لەبەرئەوە کاردانەوەی هندیەکان لەبەرامبەر ئەم دانەیەشدا لەژێر کاریگەری ئەزموونەکانی پێشوودایە. هیچ گومانێک لەمەدا نیە و دیارە قابیلی تێگەیشتنیشە. مەبەستم ئەوەیە لێرە خەڵکی بەجیهانیبوون بەناوی کۆلۆنیالیزمی دووهەم یان پرۆسەیەکی کراوەی کۆلۆنیالکردنی هند دەزانن. لە ئەنجامی ئەمەدا زۆرێک لە پاڵەوانەکانی بەجیهانی بوون توڕە و نا لێبوردە دەبن. بەڵام من هەستدەکەم زۆر سروشتیە کە تێڕوانی ئەوان بەمشێوەیە بێت. دیارە ئەمە تەنیا بەشێکی چیرۆکەکەیە. بەشێکی تری ئەوەیە جیهانی بوون هەمان هەمەکی گەری نیە. جیهانی بوون وا دەزانێت هەمەکیگەرە و ئەرکێکی هەمەکیگەری هەیە. بەڵام ئەم پرۆسەیە تەنیا بەجیهانی بوونە و نەک هەمەکیگەر. من بە ڕوونی جیاوازی لە نێوان ئەم دوانەدا دەکەم. مەبەستم لە هەمەکی گەری ئەوەیە خاوەن توانای و قابلیەتی دیاریکرا بێت بۆ بەرزکردنەوە و باڵاکردنی کلتوورەکان و سیستەمە کۆمەڵایەتی، کلتووری، و سیاسیەکان. بەڵام هەستناکەم بەجیهانی بوون وەک چاوەڕێ دەکرێت هەمەکیگەر بێت. ڕەنگە هەندێک ڕەهەندی هەمەکیگەری هەبێت- بە بڕوای من لانیکەم چەمکی تایبەتی خۆی لە هەمەکیگەریەوە وەردەگرێت. بەڵام زۆرێک لە کلتوورەکانیش کە بە جیهانی بوون مەبەستیتی جێگرەوەیان بێت یان لەگەڵیاندا ڕێک بکەوێت، خاوەنی تێگەیشت و بۆچوونی تایبەتی خۆیانن بۆ هەمەکیگەری. کەوابوو ئەم دوو جۆرە لە هەمەکیگەری لەگەڵ یەکدا لە ململانێ و ڕکەباریدان. بەو مانایەی بەجیهانی بوون بۆ ئەم کلتوورانە، هێندەش بەجیهانی بوون نیە. تەنیا بە ڕووکەش بەجیهانی بوونە، بەڵام هەمەکیگەر نیە. ئەوانیش تەنیا هەستدەکەن تێگەیشتنی خۆیان هەمەکیگەرترە. بۆ نموونە ئیسلام لەبەرچاو بگرن. بنەمکانی هەمەکیگەرە. زۆرێک لە کلتوورە ئیسلامیەکان وا هەستدەکەن بنەماکانی هەمەکیگەری کە بەجیهانی بوون بانگەشەی بۆ دەکات یان جەختی لێدەکات، بنەماگەلێکن کە هەمەکیگەری ئیسلامی نەفی دەکەن. من ناتوانم نمونەی سیستەمی دی بهێنمەوە کە بە هەمان شێوە بیر دەکەنەوە.

ڕ. ج: زۆر باشە. بەڵام من کێشەم لەگەڵ ئەم باسەی ئێوە هەیە. بەجیهانی بوون دوو خاڵی لەگەڵ خۆیدا هەیە. یەکێکیان سیستەمێکی نوێی زمانە، بەو مانایەی زمانی ئینگلیزی زمانی یەک لەسەر سێی زمانی جیهانە و لە سەدا هەشتای بابەت و ناوەڕۆکەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان یان ئینتەرنێتیش بە زمانی و خەتی ئینگلیزیە. خاڵی دووهەم بەبڕوای من ئەوەیە بەجیهانی بوون دەوڵەتە خۆشگوزەرانیە کۆمەڵایەتیە کلاسیکیەکانی(ئەگەر نا دەوڵەت – نەتەوەکان)ی لەناو برد. لێرەوە سیمای کۆمەڵگای گۆڕی.
ئا. ش: ڕاست دەکەن. بەڵام لەڕاستیدا دیدی من بۆ بە جیهانی بوون دەرئەنجامی ئەو ڕاستیەیە کە لە زۆرێک لە وڵاتەکاندا لەسەدا دە تا پانزەی خەڵکی بە فەرامۆشی و مردن دەسپێرێن

ڕ.ج: مردن؟
ئا. ش: بەڵێ. لە هندستاندا ئەم پرۆسەیە بەهیچ ناگات، مەگەر بە لەناوچوونی دە تا پانزە لە سەدی خەڵکی و لەوانە زۆرێک لەو گروپە ئەتنی و خێڵەکیانەی بە ئابووری چاودێریکراو ڕانەهاتوون. بە سروشتی ئەم ئابوریە تێڕوانینێکی جیاوازی بۆ سیستەمی کۆمەڵایەتی و کلتووری هەیە کە ئەو گروپانە شانسی ئەوەیان نیە لەگەڵیدا بگونجێن، و ناتوانن نهێنیەکانی ئەم بازرگانیە فێر بن. گومانی من ئەوەتە ئەم پرۆسەیە ببێتە هۆی لە ناوچوونی ئەم کلتوورانە، و ڕەنگە مردنی ئەم کۆمەڵگایانە. بەنزیکی یەک لەسەر سێی خێڵە هندیەکان بەدرێژای پەنجا ساڵ ڕەوتی گەشەکردن و پەنجا ساڵ ڕەوتی ئابووری سیاسی پێش بەجیهانی بوون، رێشەکێش کران. خاڵێک کە دەبێت لەبیرمان بێت، ئەوەیە بەجیهانی بوون لەسەر بناغەی چالاکیەکی خود هوشیارانە و بە بەرنامە داناڕێژرێت، بەڵکو مەسەلەکە بۆ هەندێک لە دەستەبژێرەکان، هەندێک لە ئابووریزانانی گەشەکردن و هەندێک ڕابەری سیاسیە. بەڵام لەڕاستیدا چەمکی بەجیهانی بوون لای زۆرێک لە بەشەکانی خەڵکی هند کاردانەوەیەکە کە ئەوان بەرامبەر بە سیستەمی سەرەتایی خۆیان پیشانی دەدەن. ئەو سیستەمە زۆر سوکایەتیپێکەر و سەرکوتکەرە بوو، چونکە سیستەمێک بوو بەتەواوی لەژێر کۆنتڕۆڵی کۆنگرەدا بوو. تەنانەت ئەوکاتەی خوشگوزەرانیان بە خەڵکی دەدا، ئەمکارەیان بە شێوەیەکی تەواو سوکایەتپێکەر و ئیهانەکردنەوە ئەنجام دەدا.

دهلی نوێ، کانونی دوهەمی ۲۰۰۰

* سەرچاوە:
رامین جهانبگلو: جهانی بودن: پانزە گفتگو با اندیشمندان امروز جهان-رامین جهانبگلو- تهران. نشر مرکز، چاپ دوم١٣٨٢