گفتوگۆ لەگەڵ عیسمەت سۆفیە نوسەری ڕۆمانی سەماکردن لەنێو ئاگردا
عیسمەت سۆفیە: من دەنگی میللەتم لە ڕێی نووسینەوە
ئازادی و ناسنامە لە نێوان چیرۆک و تێکۆشاندا
دیداری: ئیدریس عەلی
ڕۆمانی (سەماکردن لەنێو ئاگردا) لە لایەن خانمە نووسەرێکی بە ئەزموونی کوردی ڕۆژهەڵاتەوە، بە زمانی ئینگلیزی نووسراوە و نووسەر و وەرگێڕی ناوداری کورد (عەلی عوسمان یاقووب) بە شێوەیەکی جوان و سەرنجڕاکێش وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی (عیسمەت سۆفیە) لەم ڕۆمانەدا دەستی بۆ یادەوەریی دەستەجەمعی کورد بردووە، لەگەڵ ئەوەشدا خەم و خەونە تایبەتەکانی خۆی وەک مرۆڤ و تاک ون نەکردووە، ئەم ڕۆمانە لە بڵاوکراوەکانی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەمە و ئێستا لە کتێبفرۆشییەکان بەردەستە.
ئیدریس عەلی: هۆکارەکانی نووسین وەک ڕۆماننووس و فیلمسازێکی کورد لای تۆ چییه و بیرۆکەی نووسینی ڕۆمانی سەماکردن لەنێو ئاگردا چۆن دروست بوو لای تۆ؟
عیسمەت سۆفیە: وەک ڕۆماننووس و فیلمسازێکی کورد، کە لە جوگرافیایەکی بریندار و سەرکوتکراوەوە هاتووم، تێڕوانینێکی تایبەتم هەیە کە ڕێگەم پێدەدات جیهان لە چەند چاویلکەیەکەوە ببینم. بە گێڕانەوەی چیرۆکی ئەو کەسانە کە لەبیر کراون یان پشتگوێ خراون، هەوڵ دەدەم گۆڕانکاری و هاوسۆزی پەرە پێبدەم. هەست بە بەرپرسیارێتییەکی قووڵ دەکەم بۆ گێڕانەوە، دۆکیۆمێنتکردن و نووسینی چیرۆکی گەلەکەم، بە تایبەتی ژنانی کورد کە زۆرجار بەهۆی ململانێی سیاسی و کۆمەڵایەتی و کولتوورییەوە دەنگیان بێدەنگ دەکرێت، یان پەراوێز دەخرێت. نووسین ئامرازێکی بەهێزە بۆ داکۆکیکردن و کردارێکی بەرگرییە. ڕێگایەکە بۆ پاراستنی مێژوو و تێکۆشانمان و لە هەمان کاتدا بەرەنگاری ئەو چیرۆکە زاڵانە دەکەمەوە کە ناسنامەی کوردی سادە دەکەن. پێویستە چیرۆکی گەلەکەمان بگێڕینەوە، بە تایبەتی لە جیهانێکدا کە زۆرجار دەنگی کورد و ژنان بێدەنگ دەکرێت لە ڕێگەی گێڕانەوەی چیرۆک، ئامانجی من ئەوەیە چیرۆک و تێکۆشانەکانمان بە زیندوویی بهێڵمەوە و بەشداری بکەم لە گفتوگۆیەکی فراوانتر دەربارەی ئازادی، ناسنامە و مافەکان. له چیرۆکەکانم زۆرجار بابەتی شەخسی و سیاسی تێکەڵ دەبن، چونکە وەک نووسەرێکی کورد، مەحاڵە ئەو دوانە لێک جیا بکەینەوە. بۆ من نووسینی ڕۆمان بەرگرییە لە جیهانێک کە زۆرجار هەوڵی سڕینەوەی ئێمەی داوە.
هەروەها بەربەست و تابۆی سیاسی، کۆمەڵایەتی و جستەیی و ئیرۆتیکەکان ئەوروژێنم. لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە کە ئامانجی من وەک نووسەرێک ئەوەیە پرسیار بۆ خوێنەران بەرز بکەمەوە نەک وەڵامدانەوەیان و ئامانجم دروستکردنی گفتوگۆیەکی مانادارە کە ئیلهامبەخش بێت بۆ گۆڕانکاری و بەرەنگاربوونەوەی کڵێشە و تیشکخستنە سەر خۆڕاگریی نەتەوەیەک، نەک تەنها بۆ ئێستا بەڵکو بۆ نەوەکانی داهاتوو. کاری من تەنها گێڕانەوەی چیرۆک نییە، بەڵکو دەنگدان بە بێدەنگەکان و دروستکردنی پردی تێگەیشتن لەنێوان خەڵک و کولتوورەکانه.
وەک کوردێک و وەک مرۆڤێک هەمیشە هەستم بە بەرپرسیارێتی خۆم کردووە کە دەنگی گەلەکەمان بە جیهان بگەیەنم، بۆ من باشترین ڕێگا نووسینی ڕۆمان و چیرۆکەکانمه بە ئینگلیزی و هەروەها نووسینی کتێب و وتار و دروستکردنی فیلم بە زمانەکانی تر.
لە ئەزموونی ژیانمدا خەڵک و چالاکوانانی بەتوانای کورد، بە تایبەتی ژنانی بەتوانای کورد نموونە و ئیلهامبەخش بوون بۆ من و لە ڕاستیدا بیرۆکەی نووسینی ئەم ڕۆمانە لە ئەزموونی تایبەتی خۆم و ژینگەی کۆمەڵایەتی دەوروبەرمەوە سەرچاوەی گرتووە. من 10 ساڵ لەمەوبەر دەستم بە نووسینی ڕۆمانەکە کرد، بەڵام بە شێوازێکی جیاواز نووسیم. دواتر بەهۆی ئاڵۆزی و گۆڕانی ئەزموونی ژیانی تایبەتیم و هەروەها گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان بە تایبەتی لە بواری ژناندا، هەوڵمدا شێوەی ڕۆمانەکەم بگۆڕم، بەڵام ئەو سەختی و هەست بە بەرپرسیارێتییەی کە لە مێژوو و مەسەلەی کۆمەڵایەتی و سیاسی و کولتووریدا هەبووە کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر من هەبوو و وای لێکردم لە ڕێگەی نووسین و هونەرەوە دەنگی گەلەکەم بگەیەنم.
ئیدریس عەلی: تا چەند سوودت لە کەسایەتی و ڕووداوە واقیعییەکان بینیوە بۆ نووسینی ڕۆمانەکەت؟ ئایا هیچ یاداشت و بیروەرییەکی تایبەتی خۆت لەم ڕۆمانەدا هەیە؟
عیسمەت سۆفیە: بۆ ئەوەی ڕۆمان بنووسیت، پێویستە زۆر شارەزا بیت دەربارەی ئیدراکی جیهانی و ئەده بیاتی جیهانی و زۆر بخوێنیتەوە. من لە بواری ئیدراکی جیهانی و بە تایبەتی لە ئەدەبی ئینگلیزی و نەرویجی، لە چوارچێوەیەکی بەرزی ئەکادیمیدا خوێندوومه و زۆر قووڵ بوومەوه. هەروەها بۆ نووسینی ئەم ڕۆمانە، لەگەڵ زۆر کەسدا وتووێژم کرد، کتێبی زۆرم خوێندەوە، بۆ من نووسینی ڕۆمان تێکەڵێکە لە خەیاڵ و واقیع، نووسینی ڕۆمان مانای بەرزکردنەوەی هۆشیارییە لە بوارە کۆمەڵایەتی، سیاسی و کولتوورییەکانی سەر شانۆی جیهان و ئەو ژینگەیەی کە تێیدا دەژیت، ئەو خەڵکانەی کە دەیناسیت، بە خودی خۆشتەوە. چ لە بواری فەلسەفی، چ لە بواری دەروونناسی، چ لە بواری سیاسی، لە بواری کۆمەڵایەتی، هەروەها لە بواری کاریگەری و مەعریفەی ئەدەبی جیهان و زۆر بواری تر، هەموو ئەم بوارانە بۆ من گرنگ بوون کە شارەزاییم تێدا هەبێت.
دەتوانم بڵێم له ئەم ڕۆمانە، کارەکتەرەکان و ڕووداوەکان به ئیلهام لە واقیع، مێژوو و کۆمەڵگاوە وەرگیراون، بەڵام بەشێکی زۆری ڕۆمانەکە خەیاڵی خۆمە. بەگشتی ڕۆمانەکە کۆکراوە و پێکهاتەیەکە له بیرەوەری و یاداشت و ئەزموونی هاوبەشی کوردانی سەرتاسەری جیهانە و وەک گوتم هەندێکیان لەسەر بنەمای دونیای ئەندێشە، خەیاڵ و خولقاندن و ئیماژی خۆمە. ڕۆمانێک بەبێ خەیاڵ و خولقاندن نابێته کاری هونەرێکی سەرکەوتوو.
بێگومان هیچ نووسەرێک ناتوانێت کتێبێکی ڕۆمان بنووسێت بەبێ ئەوەی که بە ئاگاداری یان نائاگایی بەشێکی خۆی لەو ڕۆمانەدا بەجێ نه هێشتبێت. هەندێک لەو بیرەوەری و هەستانەی کە لە ڕۆمانەکەدا باسکراون لەسەر بنەمای بیرەوەرییەکانی خۆمە، ئەزموونی من وەک ژنێکی کورد لە جوگرافیای ڕۆژهەڵاتی کوردستان و چوارچێوەی ئێران و لە دیاسپورادا هەم لە ئەمریکا و هەم لە ئەوروپا، ئەزموونی نامۆیی و دووری و غووربەت لەم ڕۆمانەدا ڕەنگ دەداتەوە. هەندێکیان داب و نەریت و چیرۆکی خێزانی و مێژووین کە بیستوومه یان له کتێبەکاندا خوێندومەتەوە و هەموویان کاریگەرییەکی تایبەتیان هەبووە لەسەر پێکهێنانی ئەم ڕۆمانە، بە تایبەتی هەستکردن بە دوورکەوتنەوە لە نیشتمان و گەڕان بەدوای ئازادی و کەسایەتیدا لەنێو ئەو هەموو ئاژاوە و تێکچوون و سەرگەردانییە و سەرلێشێواوییە کۆمەڵایەتی و سیاسی و کولتوورییەکاندا.
یەکێک لە بیرەوەرییەکانم ئەوەیە کە کەسایەتی (تارا) لە بەشێکدا وەختێک کە منداڵە و بە کۆڵی براکەیەوە ڕادەکەن لە دەست بۆمبارانی دۆڵەتوو، لەو کاتە کەوشە تەقتەقه سوورەکەی ون دەکات. ئەوە بەتەواوی بەشێکی لە بیرەوەری خۆم بوو. جا ئەو کەوشەم زۆر خۆش گەرەک بوو. دوای ئەوە لەو بەشە کورتە فیلمێکم دروستکرد کە چەند خەڵاتێکی نێودەوڵەتی وەرگرت. زۆر دڵخۆش بووم که کورد گوتەنی، هەرچی لە دڵەوە هەڵقوڵێت، لە سەر دڵان دەنیشێتەوە.
ئیدریس عەلی: هەستت چۆنە کاتێ ڕۆمانەکەت وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی کوردی؟
عیسمەت سۆفیە: دەستخۆشی و پێزانینی زۆرم هەیە بۆ وەرگێڕی ڕۆمانەکەم (عەلی عوسمان یاقووب) کە بە شێوەیەکی جوان ڕۆمانەکەمی لە ئینگلیزییەوە وەرگێڕاوە بۆ سەر زمانی کوردی. کاتێ ئەم ڕۆمانەم بە کوردی چاپ کرا، هەستم کرد ئەو بارەی چەندین ساڵە بەسەر شانمەوە بووە، کە چەندین ساڵە غەریب بووە، ئێستا گەڕاوەتەوە بۆ ماڵی خۆی و دەتوانێت بە زمانێک کە ڕیشەگەلێکی قووڵی فەرهەنگی و مێژوویی هەیە، لەگەڵ خوێنەری کورددا ئاشنایی پەیدا بکات، ئەم وەرگێڕانە بۆ منی نووسەر تەنها وەرگێڕانێک نییە لەسەر ئاستی زمان، بەڵکو پەیڤێکە بە ئاڕاستەی پەیوەندیی بە مێژوو و ئەو خەڵکەی کە لێوەی هاتووم، پەیڤێکە بۆ ئەوەی من بگەیەنێت بە بنەچە، ڕیشە و نەتەوەی خۆم، من خۆم چەندین ساڵە لە دوورەوڵاتی دەژیم، پێم وایە کتێبەکانم بوونەتە پردێکی فراوان بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ ماڵە بنەڕەتییەکی خۆیان، بێگومان جێی شانازیشە کە ئەم ڕۆمانە بتوانێت ببێت بە بەشێک لە بیرەوەریی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و بتوانن لە بوارە فەرهەنگی و ئەده بی و سیاسییەکاندا سوودی لێ ببینن و لە وتووێژە کولتوورییەکاندا ڕۆڵ و کاریگەریی هەبێت.
ئیدریس عەلی: چ ڕێگری و کیشه یەک له سه ر ڕیگاته وه ک ژنە نووسەرێکی کورد؟
عیسمەت سۆفیە: وەک ژنێکی نووسەری کورد، پێکهاتەی پیاوسالاریی و ناسیۆنالیستی کۆمەڵگای کوردی بەربەستێکی تایبەتی بۆ من دروستکردووە. ئەو ژنانه، کە تەحەدای سیستەم دەکەن و قەدەغە و تابۆ سیاسی و جەستەیی و هەستی دەشکێنن، زۆرجار بوختانیان بۆ دەکرێ، یان ناونوتکەیان لێ دەنێن، ئەمەش ڕێگاکه تەنهاتر و گەشتەکە قورستر دەکات. کۆمەڵگای کوردی زۆرجار چاوەڕێی ئەوە دەکات کە ژنان سەر بە خێڵێک، یان حیزبێکی سیاسی، یان گرووپێکی خێزانی بن، وەک کەسێک کە ڕەتی دەکاتەوە بگونجێت لەگەڵ ئەم پۆلانەدا، زۆرجار وەک بێگانە تەماشا دەکرێم، ئەمە گەشتەکەم وەک نووسەر و دەرهێنەر تەنهاتر دەکات. هەروەها نەبوونی هیچ جۆره پشتیوانییەک، بەردەوام من هەمیشە ڕووبەڕووی ئاستەنگی هاوسەنگی چاوەڕوانییە تەقلیدییەکان و ئارەزووی شەخسی بووم. ئەم گرژییە زۆرجار هەست بە دابڕان دەکات، چونکە کۆمەڵگا چاوەڕێی ئەوە دەکات کە ژنان خۆیان لەگەڵ هەندێک ڕۆڵدا بگونجێنن و پێداویستییە کەسییەکان بکەنە قوربانی خێزان، یان کۆمەڵگە. کاتێک سەرکەوتوو دەبین، سەرکەوتنمان زۆر جار دەخرێتە ژێر پرسیارەوە، یان بەکەم سەیر دەکرێت.
هەروەها ئەزموونی پەراوێزخستنم هەیە، هەم لە ڕووی کولتوورییەوە و هەم لە ڕووی سیاسیشەوە وەک ئەندامێکی کەمینەیەکی نەژادی چەوساوە.
کارکردن لە بوارەکانی پیاوسالاریی وەک ئەدەب و فیلمسازی چینێکی تری تێکۆشان زیاد دەکات. کارەکانم زۆرجار لە چاویلکەی جێندەرەوە هەڵدەسەنگێنرێن، لەگەڵ فشاردا بۆ سەلماندنی ئەوەی کە چیرۆکەکانم تەنها بە کێشەی ژنان سنوردار نین، بەڵکو ڕەنگدانەوەی ئەزموونی مرۆڤایەتی فراوانترن.
ژیان لە تاراوگە گەشتەکەم ئاڵۆزتر دەکات، چونکە من زۆرانبازی لەگەڵ هەستی ئاوارەیی دەکەم. بەڵام لەوه ناخۆشتر ئەوەیه که من لهناو گەلەکەی خۆمدا هەست به غوربەت و نامۆیێکی یەکجاڕ قوول ئەکەم، هەرچەندە ساڵانێکە لە تاراوگە بووم بەڵام دەزانم چ لە ڕابردوودا بێت یان ئێستا یان لە داهاتوودا، لەناو خەڵکی خۆمدا هەست بە بێگانەیی دەکەم. لەنێو ئەو خاک و چیایانەی کە دەبێت هی من بێت، هەست دەکەم وەک بێگانەیەکم کە ڕەگەکانی لەدەستداوە. ڕیتمی دڵم لەگەڵ ئاوازی گەلەکەم ناگونجێت و ڕەنگدانەوەی من لە ئاوێنەی چاویاندا دیار نییە. لەنێو قەرەباڵغییەکدا کە دەبێت هەست بە ماڵەوە بکەم، هەر هەنگاوێک قووڵتر دەچمه ناو ئاوارەبوون، وەک ئەوەی بێگانە بم لە خەڵکی خۆم و له نیشتمانی خۆم. بەڵام بە خوشحاڵییەوه هەست دەکەم تەواوی دونیا نیشتمانی منه، وەک ڤیرجینیا وولف دەڵێت لە کتێبی “سێ گینیا”دا: وەک ژنێک هیچ وڵاتێکم نییە، وەک ژنێک وڵاتەکەم هەموو جیهانە.
