عێراق ئەو دەوڵەتەیە كە لە سەرەتای بیستەكانی سەدەی ڕابردودا و بە ویست و حەزی دەوڵەتە زلهێزەكانی ئەو سەردەمە دامەزرا. واتە عێراق دەوڵەتێكی خۆبەخۆ نییە كە لە ڕێگەی حەزو ویستی هاوڵاتییەكانی ناویەوە دامەزرابێت. ئەوە كورد و عەرەب و توركمان و مەسیحییەكانی ئەم دەوڵەتە نەبوون كە دەوڵەتەكەیان دامەزراندبێت، ئەوە ئاین و مەزهەبە جیاوازو فرە ڕەنگەكانی نێوان دوو روبار نەبوون كە لەسەر چەند بنەمایەك رێكەوتبن و دواتر دەوڵەتی عیراقییان دامەزراندبێت. بەڵكو ئەوەی ئەم گردوونەوە فرە ڕەنگەی دامەزراندو ناوی نا دەوڵەتی عێراق، ئینگلیزەكان بوون.
بەمانایەكی دی عێراق وڵاتێكە بەزۆر پێكەوە لكێنراوە، یان عێراق یەكێكە لەو دەوڵەتانەی بۆ بەرژەوەندی وڵاتانی دەرەوە دامەزراوەو تۆزقاڵێك بەرژەوەندی هاوڵاتییەكانی ناوی لەبەرچاو نەگیراوە. ئەوەی هەیە نەتەوەو ئاین و مەزهەبە جیاوازەكان، لە رێگەی فشارو توندوتیژی و كوشتن و قەلاچۆكردنەوە، پێكەوە كۆكراونەتەوەو ئەو وڵاتەیان لێ دروستكراوە كە ناوی دەوڵەتی عیراقییە. بێگومان دەوڵەتێكی ئەوە دەستپێكی دروستكردنەكەی بێت و دواتر بەجۆرێك حوكمڕانی كرابێت كە پڕ بووە لە جەنگ و كاولكاری، لە شەڕی نەتەوەیی و مەزهەبی، دەگات بەم دۆخەی ئێستای كە پڕە لە ناكۆكی و بەرژەوەندی قووڵی دەرەكی و ناوەكی و پڕە لە قەیرانی گەورە، لە قەیرانی شوناسەوەو بۆ قەیرانی سیاسەت و لەوێشەوە بۆ قەیرانی ئابوری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و دەیان قەیرانی تر.
ئەم كتێبە دێت و باسی یەكێك لە مەسەلە هەرە ترسناكەكانی ئەم دەوڵەتە دەكات، ئەویش مەسەلەی ریشەكێشكردن و دیكتاتۆریەتی تاكباوەڕییە لە عێراقدا. كتێبەكە بۆ ناساندنی مێژوی ریشەكێشكردن لە عێراقدا، لە بەشەكانی بەراییدا، دەگەڕێتەوە بۆ مێژوویەكی دێرین، مێژووییەك قوڵاییەكەی لەناو سەدەكانی پێش زایندایە، سەردەمی سەرجۆنی ئەكەدی و حامورابی. دانەری كتێبەكە لەو قوڵاییە مێژوویەوە دێت تا دەگاتە سەردەمی حوكمڕانی بەعس كە لە ڕووی ریشەكێشكردنەوە بە یەكێك لە سەردەمە هەرە تاریكەكانی عێراق دادەنرێت.
ئەم كتێبە پڕە لە زانیاری گرنگ و مەترسیدار لەسەر مەسەلەی ریشەكێشكردن، لەوانە لە لاپەڕە 158 دا، باس لە سەرەتاكانی سەرهەڵدانی بیرۆكەی ریشەكێشكردنی كورد دەكات لەلایەن دیكتاتۆرەكەی پێشوی عێراق، باس لەوە دەكات چۆن سەدام حسێن لەیەكێك لە دانیشتنە تایبەتەكانی حیزبەكەیدا، هەوڵی داوە كورد وەك نەتەوە لەناو ببات، نەك تەنها لەناوبردنی سیاسەتمەدارە بەرهەڵستكارە كوردەكان. واتە سەدام بیری لەوە كردووەتەوە تەواوی كورد لە عێراقدا ریشەكێش بكات و نەیانهێڵێت! ئەمەش لە ڕێگەی كوشتن و گرتن و جەنگی خوێناوییەوە نا، لەڕێگەی بۆردومانی فرۆكە و راگواستن و وێرانكردنی گوند و باخ و ڕەزو خانووەكانەوە نا، ئەی لە ڕێگەی چییەوە ویستویەتی ئەو بیرۆكە دۆزەخییەی جێبەجێ بكات؟ لە ڕێگەی ئەوەی یەكێك لە ماددە كیمیاییەكان كە مایەی نەزۆكییە بۆ پیاوان، وردە وردە بكرێتە سەرچاوەی ئاوی خواردنەوەی شارەكانی كوردستان، بەم شێوەیە دوای چەندین ساڵ نەوەیەك لە كورد لەدایك دەبێت كە نەزۆكە و توانای خستنەوەی منداڵی نابێت. لێرەوە ژمارەی كورد تابێت لە كەمی دەدات و رۆژێك دێت تۆیان دەبڕێتەوە. ئەوەشی بەم كارە هەڵدەستێ خودی دەوڵەت خۆی بووەو بە شێوەیەكی فەرمیش بووە.
ئەم كتێبە پڕە لەو جۆرە زانیارییە كۆن و تازانەی كە لەسەر مەسەلەی ریشەكێشكردن لە عێراقدا خراونەتەڕوو. كتێبەكە شایەنی ئەوەیە، لەلایەن نوخبەی رۆشنبیرو سیاسییەكان و خوێندكارانی زانكۆكان بە وردی بخوێنرێتەوەو پەندو وانەی گرنگی لێوە هەڵهێنجرێت. كتێبێكە نووسەری عێراقی باقر یاسین نووسیویەتی بەرێز سەباح ئیسماعیل كاری وەرگێڕانی بۆ كوردی ئەنجامداوە. ژمارەی لاپەڕەكانی386 لاپەڕەی مام ناوەندییە، تیراژی كتێبەكە 750 دانەیە و نرخی هەشت هەزار دینارە.
