ئەم كتێبە یەكێكە لە داستانە شیعرییە هەرە بەناوبانگەكانی ئەدەبی ئیتالی و ئەدەبی جیهانیش. وەك دەوترێت دانتی ئەم شاكارە مەزنەی لە نێوان ساڵانی 1308 بۆ دوا ساڵی تەمەنی 1321 نووسیوە، واتە نوسینەوەی نزیكەی چواردە ساڵی خایاندووە. زۆرێك پێیانوایە ئەم بەرهەمە، لەسەر ئاستی كارە ئەدەبییەكانی جیهان، باشترین كاری ئەدەبییە. كۆمیدیای ئیلاهی یان كۆمیدیای دانتی دەكرێت بە سێ بەرگەوەو هەر بەرگەی ناوێكی تایبەت بەخۆی هەیە كە بەم شێوەیەی خوارەوەیە:
بەرگی یەكەم: دۆزەخ. بەرگی دووەم: بەرزەك. بەرگی سێیەم: بەهەشت. هەر بەرگەی لە 33 سروود پێكهاتووە، بەڵام لە بەرگی یەكەمدا وەك پێشەكییەكی گشتی، سروودێكی زیاد هەیە، كۆی سروودەكان لە هەر سێ بەرگەكەدا لەگەڵ ئەم سروودە زیادەی بەرگی یەكەم، دەكاتە 100 سورود كە نیشانەیە بۆ كەماڵبوون. پاڵەوانی ئەم بەرهەمە خودی دانتی خۆیەتی. دانتی وێڵگرد و ونبوو، سەفەرەكەی لە نێو دارستانێكی چڕو تاریك و پڕ زوڵمەت و گوناهدا، بەرەو ئاخیرەت دەستپێدەكات. دارستانێك هەم شوێنی خێرو هەم جێگای شەڕی تێدایە. بە پێی ڕووداوەكانی ئەم داستانە شیعرییە بێت، گەشتەكەی دانتی بۆ دونیای ئاخیرەت حەوت ڕۆژ دەخایەنێت. لەو حەوت ڕۆژە دوو ڕۆژیان لە دۆزەخ بەسەر دەبات، چوار ڕۆژیان لە بەرزەك دەمێنێتەوە، بەرزەك شوێنێكە دەكەوێتە نێوان دۆزەخ و بەهەشت، ڕۆژی كۆتایش لە بەهەشت بەسەر دەبات.
لێرەدا پێویستە ئاماژە بە خاڵێكی گرنگ بكەین، ئەم بەرهەمە سەرەتا ناوی كۆمیدیا بووە. واتە دانتی كە خاوەنی بەرهەمەكەیە ناوی ناوە كۆمیدیا، بەڵام دوای مەرگی دانتی بە چارەكە سەدەیەك، شاعیرو ئەدیبی ئیتالی “بۆكاس” دێت و وشەی (ئیلاهی) بۆ زیاد دەكات. ئیدی لەو ساتەوەختەوە بە كۆمیدیای ئیلاهی ناوبانگ دەردەكات. دەوترێ بەرگی دۆزەخ، بەناوبانگترین بەرگی داستانە شیعرییەكەیەتی و وەك ئاماژەمان پێیدا لە 34 سروود پێكهاتووە. دانتی لە دۆزەخدا وەسفی ئەو كەسانە دەكات كە ئەشكنجە دەدرێن و ئێش و ئازار دەچێژن. كەسەكان بە ڕووت و قووتی دەردەكەون و مێش و مەگەز پێیانەوە دەدەن و فرمێسكی خوێنین بە چاوانیانەوە دێنە خوارێ. ئەم گەشتە پڕ فرمێسك و ئازارەی دانتی بە نێو دۆزەخدا تێدەپەڕێت و بەردەوام دەبێ و ماوەی دوو رۆژ دەخایەنێت. هەمو ئەم كارەش بۆ ئەوەیە خوێنەر ئامادە بكات تا لە دۆزەخ دەربچێت و پێ بخاتە نێو سەرزەمینێكی دی، مەملەكەتێكی تر كە تاڕادەیەكی باش جیاوازە لە دۆزەخ و پێیدەوترێت بەرزەك. ئەم سەرزەمین و مەملەكەتە تازەیە، شوێنێكە شەو و ڕۆژی تێدا نییە، بەڵكو هێمنی و كشوماتی و غەمی تێدایە، لێرەدا كەسەكان لەو یادەوەرییە قورس و تاقەتپڕوكێنەی سەر زەوی ڕزگاریان دەبێت كە لە دۆزەخدا بە دەستییەوە گرفتار ببوون. ئامادەبوانی بەرزەك هەرچەندە لەنێو گڕدان، وەلێ خۆشحاڵ و ئاسودەن، چونكە دڵنیان وردە وردە بەرەو تەعالا دەڕۆن و بەرز دەبنەوە. لەسەرەتای ڕێگا پێچاو پێچەكەی بەرزەكدا، (مەلاك)ێك حەوتجار یەكەم پیتی گوناه لە تەوێڵی دانتی دەنووسێت، بەڵام دواتر فریشتەكان دێن و بە باڵەكانیان، ئەم پیتانە یەك لە دوای یەك دەكوژێننەوەو دانتی-یش بەردەوامە لە سەركەوتنی بۆ سەرەوەو پاكبوونەوەی لە گوناه. دواجار دانتی دەگاتە فیردۆس، واتە بەهەشت و وەسفێكی تا بڵێی جوان و قەشەنگی بەهەشت دەكات.
ماوەتەوە بڵێن ئەم شاكارە مەزنەی دانتی كە لە ساڵی 1265 لە دایكبووەو لە ساڵی 1321 كۆچی دوایی كردووە، واتە تەنها 56 ساڵ ژیاوە، لەلایەن نووسەرو وەرگێڕی بە تواناو زمانزانی گەورە، مامۆستا عەزیز گەردی كراوە بە كوردی. بەم وەرگێڕانە كتێبخانەی كوردی بووە خاوەنی یەكێك لە شاكارە مەزنەكانی دونیا، شاكارێك كە بۆ چەندان زمانی دیكە وەرگێڕدرابوو. خۆشبەختانە ئەم وەرگێڕانە كوردییەش چووە پاڵ ئەو وەرگێڕانانەی دیكە و ئێمەش بە زمانی پاراوی كوردی، بوین بە خاوەنی ئەم بەرهەمە ئەدەبییە ناوازەیە.
ئەم كتێبە بەرگی یەكەمی/ دۆزەخ 510 لاپەڕەی مام ناوەندییە، بەرگی دووەمی/ بەرزەك 474 لاپەڕەی لاپەڕەی مام ناوەندییە و بەرگی سێیەمی/ بەهەشت 497 لاپەڕەی مام ناوەندییە، كۆی سەرجەم لاپەڕەكان دەكاتە 1481 لاپەڕەی مام ناوەندی و لە دوتوێی سێ بەرگی تەجلید كراودا چاپكراوە. تیراژی 1500 دانەیە و نرخی هەرسێ بەرگەكە پێكەوە 30 هەزار دینارە.
