سینەمای شانتال ئاکێرمان ڕانانی: سەردەم

سینەمای شانتال ئاکێرمان

ڕانانی: سەردەم

ئەم کتێبە لە کۆمەڵێک وتار، ڕەخنە و گفتوگۆ پێکهاتووە سەبارەت بە ڕەهەندی ژیان و هونەری ژنە سینەماکاری بەلیجیکی (شانتال ئاکێرمان) لە بڵاوکراوەکانی زنجیرەی دۆسیەکانی سەردەمە،  کۆمەڵێک نووسەر بابەتەکانیان نووسیوە و لە لایەن کۆمەڵێک وەرگێری کوردەوە، بە شێوەیەکی جوان و سەرنجڕاکێش کاری وەرگێرانیان بۆ کراوە.

بابەتەکانی نێو دووتوێی ئەم کتێبە بریتین لە: بایۆگرافی و یادداشتەکانی شانتال ئاکێرمان، شانتال ئاکێرمان و ئەزموونە ناوازەکەی، شانتال ئاکێرمان لە حەفتاکاندا، مەسەلەی کات: ژان دیلمان ٢٣ کیۆدۆ کۆمێرس ١٠٨٠ برۆکسل، ڕوانینی ژنانە لە ژان دیلماندا، ڕوخساری ژنێکی هونەرمەند لە تافی لاویدا، گفتوگۆ لەگەڵ شانتال ئاکیرماندا، کامێرایەکی فیتیشیزمیانە دەربارەی فیلمەکانی شانتال ئاکیرمان.

وەک ئاماژەی بۆ کراوە شانتال ئاکێرمان لە فیلمەکانیدا شوێنەواری ژیانی شەخسی خۆی بەجێ دەهێڵێت؛ یەکەمین فیلمی درێژی بە ناوی “من، تۆ، ئەو” (١٩٧٦) گێڕانەوەی قۆناغ بە قۆناغی مەسخ و گۆڕانەکانی کچێکی گەنج بە ناوی ژوولی پیشان دەدات کە خودی ئاکێرمان ڕۆڵەکەی دەگێڕێت. لە ژوورە بەتاڵەکەیدا خۆی گۆشەگیر کردووە و بە سیمایەکی ئاڵۆزکاوەوە و بە شێوەی مورتازە هیندییەکان، لە هەوڵدایە بۆ نووسین. لە فیلمی “ژان دیلمان”دا ڕۆتینەکانی ژیانی کە بە ڕۆتینەکانی ژیانێکی ئایینی دەچن، لە بۆیاخکردنی پێڵاوەوە بگرە تا دروستکردنی قاوەی بەیانی و قەدکردنی بەوەسواسی جلەکان و ڕێکوپێککردنی چەرچەفەکان، هەمووی لە دڵی ئەزموونەکانی منداڵیی ئاکێرمانەوە سەرچاوە دەگرن، کە بە سەرنجدانی ژیانی دایکی بە دەستی هێناون.”

ئەم ژنە سینەماکارە، ساڵی ١٩٥٠ لە برۆکسلی پایتەختی بەلجیکا لەدایک بووە، ئاکیرمان ساڵی ١٩٦٨، واتە لە تەمەنی هەژدە ساڵیدا یەکەم کورتەفیلمی بە ناوی (شارەکەم بتەقێنەرەوە)ی دروست کرد کە خۆی لەو فیلمەدا ڕۆڵی کچێکی گەنجی هیلاک لە ژیان دەبینێت، کە لە کۆتاییدا بە بەردانەوەی گاز کۆتایی بە ژیانی خۆی دەهێنێت، ئەم چارەنووسە تراژیدییە لە ژیانی واقیعیی خۆشیدا دووبارە دەبێتەوە و لە تەمەنی شەست ساڵیدا لە شوقەکەی خۆیدا کۆتایی بە ژیانی دەهێنیت.

“من، تۆ، ئەو” “چەند هەوڵێک لە بارەی ماڵەوە” “ڕۆژهەڵات” “دیل” “گەمژەیی ئالمایەر” و “ژان دیلمان” بە گرنگترین کارەکانی ئاکێرمان ناوزەد دەکرێن، کە لە نێوانایاندا “ژان دیلمان” دیارترینیان و بەناوبانگترینیانە، ئاکێرمان لەو فیلەمەدا سێ ڕۆژ لە ژیانی ئاسایی ژنێک بە هەموو وردەکارییەکانیەوە وێنە گرتووە، کە لە ڕێگەی لەشفرۆشییەوە تێچووی ژیانی خۆی و کوڕەکەی دابین دەکات، ئاکێرمان بەو فیلمە وەک دەرهێنەرێکی فێمێنسیت ناسرا، ڕەخنەگرانی سینەما هەندێک لە تایبەتمەندییەکانی فیلمەکانی ئاکێرمان دەشوبهێنن بە کارەکانی دەرهێنەری ئێرانی (سوهراب شەهید سالس) هەردوو ئەو فیلمسازانە خۆیان دوور دەگرن لە دراماتیزەکردنی ڕووداوەکان و لە بەرامبەردا کارە ئاساییەکانی ژیان پیشان دەدەن، لە لایەکی تریشەوە زۆربەی هەوڵیان نمایشکردنی خەمباریی ژیانی ڕۆژانەیە.

لە یەکێک لە وتارەکانی نێو دووتوێی ئەم کتێبەدا، ئاماژە بۆ ئەوە کراوە کە زۆربەی فیلمەکانی ئاکێرمان، بە جۆرێک (ئۆتۆبیۆگرافی) واتە بەسەرهاتی خۆی دێنە ئەژمار و بەپێی ئەزموونە تاکەکەسییەکانی ژیانی خۆی و ئەندامانی بنەماڵەکەی، بە تایبەت دایکی بەرهەم هاتوون: نواندنی خۆی لە هەندێک لە فیلمەکانیدا، ئەم جۆرە بیرکردنەوەیە بەهێزتر دەکات.

فیلمەکانی ئاکێرمان پڕن لە کاراکتەرگەلی ئاسایی و ژیانگەلی ئاسایی و ڕۆژانە، ئاکێرمان دونیای ماندوو و بێزارکەری ژنانی ماڵدار و تەنیا پیشان دەدات، لە فیلمی (ژان دیلمان)دا، ئاکێرمان، لە ژیانی ئاسایی بێزارکەر و بێڕووداوی ژنێک کە کە پیشەی ماڵدارییە و بۆ دابینکردن و بەڕێوەبردنی ژیانی لە برۆکسل ناچارە لەشفۆشی بکات، فیلمێکی مەزن و کاریگەری دروست کردووە.

هەر لەم کتێبەدا و لە یەکێک لە وتارەکانیدا، نموونەی وتارێکی پرۆفیسۆر (ژانت بێرگسترۆم) هێنراوتە کە لە گۆڤاری (سایت ئەوەند ساوند) بڵاوکراوەتە و دەڵێت: ئاکێرمان لە قۆناغێکدا کاری فیلمسازیی دەست پێ کردووە کە فێمێنیزم پێی نابووە نێو سەردەمێکی نوێوە  و فیلمەکانی ئاکێرمەنیش وەکو دەقگەلی سەرەکی لە پانتایی خوێندنەوەی سینەمایی و بیرۆکە فێمێنیستییەکانی فیلمدا، کەڵکی لێ وەرگیرا.

بێگومان ئەم کتێبە بە قەبارە گچکەیە، بەڵام ناوەڕۆکێکی مەزن و پڕ لە زانیاریی تێدایە سەبارەت بە یەکێک لە سینەماکارە کاریگەرەکانی نیوەی یەکەمی سەدەی ڕابردوو، لەم کتێبەدا خوێنەر بە گەلێک لایەنی هونەری و ژیان و بیروباوەڕ و هێڵی ئیشکردنی ئەم ژنە دەرهێنەرە سینەماییە ئاشنا دەبێت.

لە وتارێکدا کە شنیا عومەر لە ئینگلیزییەوە وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی، باس لەوە کراوە کە فیلمی “ژان دیلمان،٢٣ کیۆدۆ کۆمێرس ١٠٨٠ برۆکسل” شاکارێکی (شانتال ئاکێرمان)ە. خوێندنەوەیەکی سەرنجڕاکێشە لەسەر مانەوە و چەقبەستن لەگەڵ کات و دڵەڕاوکێی خێزانی. فیلمەکە گێڕانەوەیەکی درێژە لەسەر ڕۆتینی ژیانی کارەکتەری تایتڵەکە. لەم فیلمەدا ئاکێرمان ڕێگە بۆ بینەر خۆش دەکات ئەزموونی مەتریاڵی سینەما و ماوەکەی بکات و لە هەمان کاتدا مانایەکی کۆنکرێتی دەدات بە کارکردنی ژن. ئەو کاتانەی ژان خواردن لێ دەنێت، خۆی دەشوات، نانی ئێوارە لەگەڵ کوڕە هەرزەکارەکەی دەخوات و دواتر دەڕوات بۆ دوکانی میوەفرۆشی و بە دوای قۆپچەیەکی ونبوودا دەگەڕێت، ئێمە سێ کاتژمێر و بیست و یەک خولەکى تەواو سەیری دەکەین. هەموو جووڵە و دەنگێک لە هزرماندا دەچەسپێت، هەر وەک چۆن بە ڕیتمی ئاشنا و ڕەفتاری پێشبینیکراو هێور دەکرێینەوە؛ لە هەمان کاتدا لەگەڵ حەزەکانی ژان بۆ ڕێکخستنی شتومەکەکان دەبینە هاوەڵ. ڕاگرتنی هاوسەنگییەکی نایاب، لە نێوان کاروبارەکانی ژان و وردەکارییە مینیماڵیەکانی ئاکێرمان، سەرنجمان لەسەر ڕۆشتنی ژان بۆ داوێنپیسی لە دوانیوەڕواندا دوور دەخاتەوە. سەرەڕای ئەوەش ئەم دیمەنانە بەردەوام لە کەناری هۆشماندا سەوڵ لێ دەدەن و وردە وردە دەبنە هۆی نائارامیمان. ژان دێلمان تاقیکردنەوەیەکی ڕادیکاڵانەی غەیر درامییە، بەڵام پارادۆکسێکە لە پێویستی ڕەها بۆ دراما.

فیلمەکە لە ساڵی ١٩٧٥ بەرهەمهێندراوە، ئەو کات ئاکێرمان تەمەنی تەنها بیست و پێنج ساڵ بووە. ئەم فیلمە دەسەڵاتی دژە نیوڕیالیزمی لەسەر “سەرنجی کۆمەڵایەتی” زیاتر کرد. وا پێ دەچوو کارەکەی ئاکێرمان کە پیشاندانی حەقیەقەتی ژیانی ڕۆژانەی ژنێکە، قەشمەری بێت بە داخوازی شەرمنانەی نیۆڕیالستێک بۆ “فیلمێکی نەوەد خولەکی، دەربارەی پیاوێک کە هیچ ڕووداوێک لە ژیانیدا ڕوو نادات.” لە فیلم و ڤیدیۆکانی سەردەمی دوای جەنگدا، بەکارهێنانی دیمەنە سادەکانی هاوشیوەی مەتبەخ لە فیلمەکانی (ئومبێرتۆ دی، ٢ یا ٣ ئەو شتانەی دەربارەی ئەو ژنە دەیزانم، هێماناسی مەتبەخ)، نیشانەی ڕیالیزمێکی تەواو و هێزێکی بە سیاسی کراوی نوێن. ئەو دیمەنانەی لە “وێنە لە نێوان وێنەدا”ی ئاکێرماندا هەن و لە نواندنی کلاسیکیدا ونن، توانایەکی بەهێزی فێمینیستی دەدەن بەم تەوژمە. بەڵام بەدەر لە گۆڕانکاری لە سینەمای تەقلیدیدا. ژان دیلمان لە هەیکەلی ئابووریدا بۆ خۆی وانەیەکە، لەم فیلمەدا تیشکێکی تەواو خراوەتە سەر ئەرکەکانی ڕۆژانە و وە چۆن تێچووەکانیان بوونەتە هۆکاری سەرەکی دیمەنەکانی داوێن پیسی ژان. ئەو ئیشەی کە هێندەی ئامادەکردنی ژەمێک خواردنی پێ دەچێت.

ئاکێرمان لە یەکێک لە چاوپێکەوتنەکانیدا لەگەڵ ڕۆژنامەنووسێک گوتویەتی، شەوێکیان لەدوای ئیشکردن لەسەر دەستنووسی فیلمەکە، بۆ خولەکێک هەستی کرد تەواوی فیلمەکەی لە “کۆتا” فۆڕمیدا بینیووە، بۆیە دواتر بڕیاری داوە بەشە ناسەرەکی و کارەکتەرە ناسەرەکییەکان لابەرێت، تاوەکوو تەرکیزە تەواوەتیەکە لەسەر ژان بێت لە نێو ئەپارتمانەکەیدا. بۆ نمونە “پورە فێرناند؛” خوشکی ژان، لە کەنەدا دەژی و تەنها لە نامەیەکدا دەردەکەوێت کە ژان لە شێوەی خوێندنەوەی سروودی ئاینی بۆ کوڕەکەی دەخوێنێتەوە، یان لە دەرگاکەوە گوێی لە دەنگی دراوسێکەی بوو. کاتێک (ئاکێرمان خۆی ئەم ڕۆلەی بینیووە)، باسی ئەوە دەکات چۆن بۆ ئامادەکردنی نانی ئێوارە بۆ مێردەکەی دەچێت بۆ بازاڕ و هێشتا بڕیاری نەداوە چی بکڕێت، بەڵام لە کۆتایدا وەک هەمیشە هەمان ئەو پارچە گۆشتە گرانبەهایە دەکڕێت، کە کەسەکەی پێش خۆی کڕیویەتی. هەموو مۆنۆلۆگە دەگمەنە نامۆ و دوورودرێژەکانی ناو فیلمەکانی هەرگیز بێ مەبەست نەبووە، هەموویان گوزارشتن لە چەندین فۆڕم لە پەستانی جێندەری، کە ئاماژەن بۆ هاوسەرگیریەکەی ژان. بیرکردنەوە ئۆدپییەکانی کوڕەکەی، هەناسەی مەراقاوی سێکسیانە و هەوڵە زارەکییەکان بۆ کەمکردنەوەی کاریگەری “دیمەنەکانی تر،” کە ئێمە هەرگیز نایانبینین؛ وەک لابردنی دیمەنی دیدارەکانی ئێوارانی ژان.