سەبارەت بە کتێبی فەرهەنگی پیران گفتوگۆ لەگەڵ د. سەباح بەرزنجی
سەبارەت بە کتێبی فەرهەنگی پیران
د. سەباح بەرزنجی: گرنگی و بایەخی ئەم فەرهەنگە لەوەدایە کە زۆرترین زاراوەی تەسەوف و عیرفانی لە خۆگرتووە
سازکردنی: سەردەم
لە ماوەی ڕابردوودا، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، کتێبێکی ناوازە و گرنگی بە ناوی (فەرهەنگی پیران) چاپ و بڵاو کردەوە، ئەم کتێبە لە لایەن دوو کەسی ئەکادمیست و نووسەری سەر بە دنیای تەسەوف و ئەدەبیات و عیرفان نووسراوە (د. سەباح بەرزنجی) و (د. بوشرا کەسنەزانی) کە بریتییە لە شەرحکردن و ڕاڤە و لێکدانەوەی مانای کۆمەڵێک چەمک و دەستەواژەی عیرفانی لە نێو پانتایی ئەدەب و شیعردا… لەم وتووێژەدا دکتۆر سەباح بەرزنجی، سەبارەت بە گرنگیی و دنیای کتێبی فەرهەنگی پیران دەدوێت.
سەردەم: چۆن بوو لەگەڵ خاتوو بوشرا كەسنەزانی بیرتان لە نووسینی فەرهەنگی پیران کردەوە؟
د. سەباح بەرزنجی: لەو ڕوانگەوەی هەردووكمان كارمان لەسەر ئەدەبی كلاسیك و فەرهەنگ و كولتوور و عیرفان كردووە و بیكردنەوەمان سەبارەت بەو بوارە تا ڕادەیەك لە یەكەوە نزیكە، بۆیە هەردوولا هاوڕا بووین لەسەر پێویستی گرنگیدان بە هزری عیرفانی و ڕەنگدانەوەی لە ئەدەبی کوردیدا، هەستمان بەوە کرد کە بەرپرسین لە ئاشناکردنی خوێندکاران و نەوەی نوێ بەم کەلەپوورە مەزنە بۆیە بیرۆکەی فەرهەنگەکە گەڵاڵە بوو، پاش چەند مانگ کارکردن گەیشتە ئەنجام. لە یادمان بێت، ئێمە وەك نەتەوەی كورد لە ناوجەرگەی عیرفانداین، خاوەنی شاعیرانێكی سۆفین، كە لە سەردەمی نوێدا تێگیەشتن لێیان ئاسان نییە، هەر وشە و زاراوەیەك هەڵگری مانای باركراوە، بۆیە دەبوو ئەو فەرهەنگە بێتە بەرهەم، وەك چۆن دەیان فەرهەنگی وا لە ناو نەتەوەكانی دیكەی ڕۆژهەڵات دا هەیە، تا دەستگیرۆیی خوێنەری سەردەم بكات بۆ تێگەیشتن لەو زاراوانەی كە نیشاندەری بار و حاڵ و چەمكی تایبەت بەو بوارەن.
سەردەم: چۆن توانیتان ئەو گشت وشە و دەستەواژانە بهێنن و ماناکانیان لێک بدەنەوە؟
د. سەباح بەرزنجی: لە ڕاستیدا دکتۆر بوشرا لەو بارەوە زەحمەتی زۆری کێشا بە پشتبەستن بە چەند فەرهەنگی دیكەی زمانەکانی فارسی و عەرەبی، لیستی زاراوەکانی ئامادە و ڕیز کرد، کە بێگومان لە زمانی کوردیدا پێشینەی نییە هیندەی من بیزانم، هەندێك لە زاراوەكان چەسپاون و لە زۆربەی زمانەكاندا هاوشێوەن بۆ نموونە: وەحدەتولوجود، فەنا، بەقا، كوفر، حەقیقەتی محەمەدی. هەندێكی دیكەیمان وەرگێڕاوە بێ لەوەی بە عەرەبییەكەش هێناومانە، بۆ نموونە: قەبز و بەست بە دڵگوشین و دڵگوشادی دامان ناوە. هەندێ زاراوەش هەن، تایبەتن بە زمانی كوردی و لای شاعیرە سۆفییەكانی وەك: مەلای جزیریی، ئەحمەدی خانی، وەفایی، مەحوی و سەید تاهیری هاشمی بەكارهاتوون و ئێمە بۆ لیستی زاراوەكانمان زیاد كردووەبۆ نموونە: پێغەمبەرستان، پەرێشان، شای مەشرەب دەروێش، نەمەرد و نەزا…
سەردەم: گرنکیی و بەهای ئەم فەرهەنگە (فەرهەنگی پیران) لە چیدایە بۆ کتێبخانە و خوێنەری کورد؟
د. سەباح بەرزنجی: گرنگی و بایەخی ئەم فەرهەنگە لەوەدایە کە زۆرترین زاراوەی تەسەوف و عیرفانی لە خۆگرتووە، پاشان لە سەرچاوەی ڕەسەن و متمانەپێکراوی عاریفانی پلە یەک وەرگیراوە و نموونەی زیندووی بۆ لە ئەدەبیاتی کلاسیکی كوردییەوە بۆ هێنراوەتەوە. لە هەمانکاتدا بابەتە ئاڵۆز و قورسەکانی بە زمانی سەردەم ڕوونکردۆتەوە. ڕاڤەی زۆر پرس و بابەتی تەسەوف و عیرفانیشی تیدا کراوە، ئەمە جگە لەوەی لە پێشەكی كتێبەكەدا بە وردی تەسەوفی كوردانە، نیشاندراوە. نەتەوەكانی دیكە لە مێژە كاری ئەم جۆرەیان كردووە، بۆیە لە ئێستا دا ئەم كارە بەهۆی سێ ڕەهەندەوە گرنگە، لە لایەكەوە عیرفانە، لە لایەكی دیكەوە كلتووری كوردییە، دواجاریش ئەدەبی كلاسیكی كوردی، بەمەش كارەكە پێمان دەڵێت: كورد مامەڵەیەكی نەرمونیانی لەگەڵ ئایین و خودا و بابەتە ڕۆحییەكاندا هەبووە، لە توێیەكی جوانیناسی دا بەیانی كردووە.
سەردەم: تایبەتمەندیی و جیاوازی ئەم فەرهەنگە لەچاو فەرهەنگەکانی تردا چییە؟
د. سەباح بەرزنجی: تایبەتمەندیی ئەم فەرهەنگە لە وەدایە کە پشتی بە سەرچاوە ڕەسەنەکان بەستووە، دەق و تێکستەکان راستەوخۆ لە نوسەرە مەزنە سۆفییەكانەوە وەرگیراوە و ڕاڤە كراوە، ئەو سەرچاوانەی لە سەدەی چوار و پێنجی كۆچییەوە لە جیهانی تەسەوفدا باوبووە، تاوەكو سەرچاوە نوێكانیش سودیان لێوەرگیراوە، ئینجا بە پلەی یەکەم نموونە لە شيعری کوردیی هێنراوەتەوە، ئەمەش وادەكات لە هیچ فەرهەنگێكی دیكەی عیرفانی نەچێت، چونكە ئێمە خزمەتی ئەدەبی كوردیمان پێكردووە، وەك چۆن نوسەرانی فارس و عەرەبیش خزمەتی شاعیرانی زمانەكەی خۆیانیان پێكردووە. هاوكات پشتمان بە نزیکەی سەد و شەست سەرچاوەبەستووە، ئەمە جگە لە ئەزموونی تیگەیشتینی چەند ساڵەی خوێندن و تەدریسی خۆمان.
سەردەم: بۆچی ئەم فەرهەنگە بەرهەمی دوو کەسە، ئایا بە یەک کەس واتە خۆت یان بوشراخان نەدەنووسرا؟
د. سەباح بەرزنجی: بیگومان هەم من هەمیش دكتۆر بوشرا بەرهەمی تاكەكەسیمان لە پسۆڕییەكانی خۆماندا زۆرە، بەڵام فەرهەنگنووسین هەمیشە كاری دەستە و تاقم و گرووپە، چونكە زانیاری فراوان، ڕۆشنبیری قوڵ، بابەتی پەیوەستداری تێدایە، كە ئەمە بارگرانییە بۆ تاكەكەس و بە ئاسانی نایەتە جێ، بەڵام كاتێك دوو كەس لە دوو پسۆڕێ جیاواز، بەڵام تەواوكەردا پێكەوە فەرهەنگ دەنووسن، ئەوا كارەكە جدیتر و وردتر دەبێت، پسۆڕی من ئیلاهیاتە و هی مامۆستا بوشرا ئەدەبیاتناسی، من خولیای ئەدەبیم زۆرە و ئەویش خولیای عیرفان و تەسەوف، بۆیە ئەگەر تاکەکەسێمان بیکردایە، ڕەنگە بەم جۆرە تێروتەسەل نەبایە، یاخود ساڵانێكی زۆری ویستبا بۆ تەواوكردنی. ئینجا ویستمان ئەم کارە ببیتە سەرمەشق و نموونە بۆ کاری تیمی و دەستە جەمعی، وەك چۆن ئێمە لە ئێستاش دا سەرقاڵی ساغكردنەوە هەندێك دەستخەتی شێخ مارفی نۆدێین و دیسانەوە كارەكە هاوبەشە.
