تۆ ئەوەیت گۆڕانکاریی میتافۆرە ئایینییەکان

تۆ ئەوەیت گۆڕانکاریی میتافۆرە ئایینییەکان

ڕانانی: سەردەم

بابەتەکانی نێو دووتوێی کتێبی (تۆ ئەوەیت) فەلسەفین، هزرمەند و تویژەری بواری میتۆلۆژیا و ئوستازی ئەدەبیاتی زانکۆ لە ئەمریکا (جۆزیف کامبڵ) نووسیویەتی و لە لایەن نووسەر و وەرگێڕ (سەڵاح حەسەن پاڵەوان) بە شێوەیەکی جوان و سەرنجڕاکێش وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی کوردی، ئەم کتێبە لە لایەن (ئۆجین کەنەدی) ئامادە کراوە و پێشەکی بۆ نووسراوە، بێگومان ئەم وەرگێڕە کوردەش، پێشتر کۆمەڵێک کتێبی دیکەی (جۆزیف کامبڵ)ی، وەرگێڕدرابووەوە سەر زمانی کوردی و بەم هۆیەوە تا ئەندازەیەک خوێنەری کورد ئاشنان بە دنیابینی و تێڕوانینە فەلسەفییەکانی دانەری ئەم کتێبە.

بابەتەکانی نێو دووتوێی ئەم کتێبە بریتین لە: میتافۆر و نهێنی ئایینی، ئەزموونی نهێنی ئایینی، خەیاڵی ئایینی و ڕێسای ئاییناسیی ڕەسەن، چ جۆرە یەزدانگەلێکمان هەن؟ تێگەیشتن لە سیمبولە ڕۆحییەکانی ئایینی جوو و مەسیحی… و چەندین بابەت و ناونیشانی تر.

لە بەشی کۆتایی کتێبەکەدا چاوپێکەوتنێکی هەمەلایەنی جۆزیف کامل بڵاو کراوەتەوە کە ئۆجین کینەدی لەگەڵیدا ئەنجامی داوە، لە پێشەکیی ئەو دیدار و گفتوگۆیەدا خوێنەر تێدەگات کە جۆزیف کامبڵ ژیانی خۆی تەرخان کرد بۆ لێکۆڵینەوە و ئاشکراکردنی ناوەڕۆک و شێوە دووبارەبووەکانی نێو ئەفسانە جۆربەجۆر و کولتوورە هەمەچەشنەکان، کە ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن یەک سەرچاوەی ئایینی هەموو ئایینەکان ئاودێر دەکات، بەپێی وتەی کامبڵ: ئەوەی نەریتە ئایینییەکان دەگۆڕێت، لە ڕاستیدا پەیامە جۆربەجۆرەکانی یەک ئەزموونە کە لە هەموو کولتوورەکاندا هاوبەشن. جۆزیف کامبڵ، پرۆفیسۆری کۆلیجی (وسارا لاورێنس) لە برونکسویل نییۆرک، نووسەری ژمارەیەکی زۆر کتێب بوو لەسەر ئایینی بەرواردکاری و ئەفسانە.

لەو چاوپێکەتنەدا کاتێک کینەدی پێی دەڵێت: تا ئێستەش ئەفسانە بۆ زۆر کرس دەستەواژەیەکی شڵەژێنەرە، ڕەنگە وا باش بێت تۆزێک بە دوورودرێژی ئەمە ڕوون بکەیتەوە.

کامبڵ ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە ئەفسانە ئەرکێکی زۆری هەیە، ڕەنگە یەکەم وەک نهێنی و سیمبول لێی بڕوانین، واتە ئەفسانە پەیوەندییەک لە نێوان هۆشمەندیمان هەموو نهێنییەکانی جیهانی بووندا بەرپا دەکات: ئەم ئەرکەش ئەرکی گەردوونناسییە، ئەم ئەرکە یارمەتیمان دەدات خۆمان لە پەیوەندی لەگەڵ سروشتدا ببینین، بە تایبەت کاتێ لەسەر ئاسمان و زەوی دەدوێین، هەروەها ئەفسانە ئەرکی کۆمەڵایەتیشی هەیە، بۆ ئێمە پشتگیری لە سیستەمێکی کۆمەڵایەتی و مۆراڵیی دیاریکراو دەکات و شایستەیی پێ دەبەخشێت، نموونەش لەسەر ئەمە، چیرۆکی دە ئامۆژگارییەکانی مووسایە کە خوا لەسەر کێوی تور بۆ موسای نارد، دواجار ئەفسانە ئەرکی سایکۆلۆژیشی هەیە، ڕێگەمان بۆ دەستەبە دەکات هەر لە منداڵییەوە تا مردن چۆن لەگەڵ قۆناغەکانی ژیاندا مامەڵە بکەین.

وەرگێڕی ئەم کتێبە ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە پاش کۆچی کامبڵ لە ساڵی ١٩٨٧، ژمارەیەکی زۆر لە کۆی ئەو بەرهەم و کارانەی بۆ بەجێ هێشتین وەک بەرهەمی گەشتی ژیانی، کۆڕێک لە کۆی هەموو ئەو ئەفسانە و سیمبولانەی کە ناوی لێ نان (مرۆڤایەتی چیرۆکێکی مەزنە) هەروەها بڕێکی زۆر بەرهەمی بڵاونەکراوەی بۆ بەجێ هێشتین: کۆمەڵێک وتاری کۆنەکراوە، تێبینی نامە، بیروەری، هەروەها ئەو وتارانەی لەسەر کاسێت و ڤیدیۆ تۆمار کرابوون.

دەزگای جۆزیف کامبڵ ساڵی ١٩٩١ دامەزرا، بەو ئامانجەی پارێزگاری لە بەرهەمەکانی کامبڵ بکات، کۆیان بکاتەوە و بەردەوامییان پێ بدات، دەزگاکە ئەو ئەرکەی خستە سەر شانی کە کارەکانی سەر پەڕاوی کامبڵ بگۆڕیت بۆ شێوەی دیجیتاڵی، ئەو بەرهەمانەی کە لە بەردەستدا نین و هەموو فرۆشراون، دووبارە لە نێو دوو بەرگی کۆی بەرهەمەکانی (جۆزیف کامبڵ)دا بڵاو بکاتەوە.

ئۆجین کینەدی، لە دەستپێکی کتێبکەدا ئەوەی خستووەتە ڕوو کە (تۆ ئەوەیت) دەستەواژەیەکە زۆر جار لە کۆمەڵەی کارە ڕۆحییەکانی (جۆزیف کامبیڵ)دا بەرچاو دەکەوێت، لە ڕاستیدا ئەم دەستەواژەیە کار لەسەر ئەوە دەکات تا ژیان و بەرهەمەکانیشی وەسف بکات (تۆ ئەوەیت) لە سانسکریتییەوە وەرگیراوە، ئەم حیکمەتە بە جۆرێک ڕۆحی فراوانی کامبڵی داگیر کردبوو، بووبووە ئامانجی هەموو لێکۆڵینەوەکانی، ئەم توێژەرە مەزنەی بواری میتۆلۆژیا نەک تەنها تێ گەیشتبوو لایەنە شاراوەکانی ئەم دەستەواژەیە چین، بگرە ناهۆشمەندانە سەرتاپای ژیانی خۆی لەگەڵ ئەم دەستەواژەیەدا گەیاندە کۆتایی: جۆزیف کامبڵ بە ڕاستی کەوتبوە ژێر کاریگەری ئەو پرسیارەی شۆپنهاوەرەوە کە لە پەیامەکەیدا دەربارەی پرنسیپی مۆراڵی باسی کردووە “چۆن دەبێت ئازارێک نە ئازاری منە و نە مایەی سەرگەرمیمە، ئاوەها بە قووڵی کاری تێ کردبێتم. بە جۆرێک دەڵێی ئازاری منە، کاریگەریشی ئەوەندە پشتشکێنە وای لێ کردووم پەرچدانەوەی بەرامبەر بنوێنم؟ ئەمە شتێکە بە ڕاستی، بۆ ئەم بابەتەش عەقڵ هیچ ڕاڤەیەکی نییە، ناشتوانێ لە کار و کردەوە و ئەزموونەکانیشدا بە دوای ڕەگەکانی ئەم بابەتەدا بگەڕێیت، ئەم کارەش شتێک نییە شاراوە و نەزانراو بێت، تەنانەت بۆ بێسۆزترین مرۆڤەکانیش، نموونەی ئەم جۆرە پەرچدانەوەیە هەموو ڕۆژێک بە بەر چاومانەوە دێت و دەڕوات: کەسێک بەبێ ئەوەی تێیدا قووڵ ببێتەوە و ئیشی لەسەر بکات، دەچێتە کۆمەکی ئەوی تر، یان بۆ یەکەمین جارە دەیبینێت و گیانی خۆی دەکاتە قوربانی، هیچ بیرکردنەوەیەکی نییە تەنها ئەوە نەبێت ژیانی کەسی بەرامبەر لە بەردەم مەترسیدایە و پێویستی بە یارمەتییە.”

(میتافۆر زمانی دایکیی ئەفسانە) یەکێکە لە بابەتەکانی نێو دووتوێی ئەم کتێبە و کامبڵ تیایدا باس لەوە دەکات کە ژیانی ئەفسانە لە هێزی میتافۆری سیمبولی وێنەکانیەوە سەرچاوە دەگرێت و پابەندیشیەتی، ئەوەی دەیگەیەنێت، تەنها بریتی نییە لە چەمکێکی ژیرانەی نێو زەین، بگرە لەوەش زیاترە، بۆیە کارەکتەریزمە ناوەکیەکانیەتی کە بەشداری ڕاستەقینە لە پرۆسەی حاڵیبوونی مەزنێتیدا دەستەبەر دەکات: ئەو سیمبولەی میتافۆر وزەی دەخاتەوە بەر و دەیگوازێتەوە، بگرە بڕێک تێگەیشتنی هەتاهەتایشی تێدایە، دەبێت ئەوەشمان لە یاد نەچێت کە ڕەنگە میتافۆری سەردەمێکی دیرایکراوی مێژوویی و ئەو سیمبولانەی پێکەوەیان دەبەستێتەوە، نەتوانێت لەگەڵ ئەو کەسانەدا بکەوێتە گفتوگۆ، کە سەردەمێکی مێژووی زۆر دووری پاش ئەو سەردەمە دەژین و هۆشمەندییان لەمیانەی پرۆسەی ئەزموونێکی جیاواز لەو سەردەمەدا گەشەی کردووە.

لە بابەتێکی دیکەدا بە ناوی (میتافۆر و نهێنی) کامبڵ ئەوەمان بۆ ئاشکرا دەکات کە دەکرێت ئەفسانە بە مانا ڕاستەقینەکەی، وا پێناسە بکرێت کە بریتیە لە “ئایینی مرۆڤەکانی تر” دەشکرێت ئایین بە دڵنیاییەوە مانای ئەوە بگەیەنێت کە بریتییە لە خراپتێگەیشتنی مرۆڤ لە ئەفسانە: ئەفسانە بریتییە لە سیستەمی وێنەکان، هەستی هاوبەشیکردن دەبەخشێتە زەین و نەستەکان تا لە بوارەکانی مانادا بەشدار بن، لە مێژوویەکی دیاریکراودا ئەفسانە جۆراوجۆرەکان و لە ڕێگەی چەمکەکانی زانینیەوە مانا شیاوەکانی ئەزموونی تاکەکەس پێناسە دەکەن، کە کاریگەریی دەروونناسییانەی ئەم زانینانە لەسەر سیستەمی دەروون- جەستەیی و ئەو کۆمەڵەیەی کە پێی دەوترێت بوونەوەری مرۆیی، لە ڕێگەی بویادە کۆمەڵایەتییەکانەوە بڵاوبووەتەوە.

کامبڵ لە هەمان بابەتدا ئاماژەی بۆ ئەوەش کردووە کە لە ئەفسانە تەقلیدییەکاندا، یان ئەگەر حەز بکەیت لە سیستەمی ئایینە تەقلیدییەکاندا، وێنە و داب و نەریتەکان کە لە ڕێگەیانەوە ئەم وێنانە لە نێو ژیانی تاکەکەسدا دەتوێنەوە، لە ڕێگەی باوک و دایک، یان یان ئیماندارانەوە بە تاک دەگەیەنرێن و چاوەڕوانی ئەوە لە تاک دەکرێت کە مانا و هەستەکانی ئەم شتانە لە ژیانی ڕۆژانەیدا تاقی بکاتەوە: ئەگەر بەو جۆرەی کە لە ژیانی هاوچەرخماندا ڕووی داوە، هەرچی باکگراوندی وێنەی میراتییە ئایینییەکانمان هەیە گۆڕانیان بەسەردا هاتبێت، ئەوە لە جیاتی ئەوەی خۆمان لە جیهانی قەشەکاندا ببینینەوە، زیاتر خۆمان لە جیهانی ئامێردا دەبینینەوە، لە ڕاستیدا ئەم وێنە گۆڕاوانە ناتوانن هەست و سۆز و ماناکان بگوێزنەوە کە هەمان کاریان لەو جیهانە دەکرد کە ئەم وێنانەی تێدا هاتە بەرهەم.