ئۆكتاڤیۆ پاز
وەرگێڕانی: یونس ڕەزایی
بیەك لە بلوور، سپی چنارێك لە ئاو
فوارەیەكی كەڵەگەت كە -با- دەیچەمێنێتەوە
دارێك سەماكەر بەڵام ڕەگی لە قووڵاییدا
بەستێنی چۆمی كە پێچ دەكاتەوە، ئەڕواتە پێشێ
بەسەر خۆیا ئەچەمێتەوە و ئەخولێتەوە
گشت دەمێكیش بەڕێوەیە:
كوێرەڕێی كوژاوەی ئەستێران
یا بەهار گەلێ كە بێ پەلە تێپەڕین
ئاوێ لەژێر جووتێ پێڵووی نووقاودا
كە شەو تا بەیان ڕیسالەتی لێ هەڵدەقوڵێ
بوونی تەنیا لە دووپاتەی شەپۆلان دا
شەپۆل بە دوای شەپۆل دێ و هەموو شتێ دادەپۆشێ
ئاقارێكی سەوز كە كۆتایی نییە
وەكوو تریفەی گرشەداری باڵەكان
ساتێ لە جەرگەی ئاسمانا لێك ئەكرێنەوە،
كوێرە ڕێیەكی زۆر بەرین لە قووڵایی بیاباندا
لە ڕۆژانی داهاتوو،
ڕوانینی زیت و خەمینی ڕۆژە ڕەشی،
وەك باڵندەیەك كە گۆرانیەكانی دارستان ئەكەنە بەرد،
ئەو دڵخۆشیە بێ هۆیانەی
لە چڵ و پۆپە شاراوەكانەوە بەسەرماندا ئەبارن،
ساتەكانی نوور كە باڵندە بەدەنووكەوەی ئەگرن
ئەو مزگێنیانەش كە لەپی دەستمانیان لێوڕێژ كردووە.
بوونێك وەك هێرشی بە هەڵكەوتی گۆرانی
وەكو بایەك لە ئاوری دارستانا دەنگی هەڵبڕێ،
ڕوانینی زیت و بەردەوام كە ئۆقیانوس و
چیاكانی دونیا بە حەواوە هەڵ ئەواسێ،
قەوارەیەك لە نوور لە ئاقیقەوە تێپەڕێ،
دەست و پێیەك لە نوور، زگێ لە نوور، كەنارەكان،
ڕەوەزێكی تاوەسووت، لە شێ هاوڕەنگی هەور
هاوڕەنگی ڕۆژ، كە بە پەلە بەرەو پێش هەنگاو هەڵدێنێ،
زەمان بروسكەی لێ ئەبێتەوە و بارستایی هەیە،
ئێستاش دونیا لەودیوی لەشی تۆوە دیارە و
لە ڕوونی تۆوەیە روونە.
من لە قووڵایی تەلارەكانی دەنگەوە تێدەپەڕم،
لەنێو بوونەوەری دەنگدانەوە ئەخلیسكێم
وەكوو كوێرێ بە ڕوونیدا تێدەپەڕم
لە دەنگ دانەوەیەكی مەحف بووەوە، لە گەڕانەوەیەكی تردا
لەدایك دەبم.
ئاخ دارستانی ئەستونە بە جادوو ڕازاوەكان
من لەژێر میچەكانی نوورەوە
ڕێ ئەكەمە نێو داڵانە پڕشنگ دارەكانی پایز،
من بەنێو لەشی تۆدا وا تێدەپەڕم، هەروەكو بەنێو دونیادا
زگت گۆڕەپانێكی تاوەسووتە
مەمكەكانت دوو پەرستگەی دەستەخوشكن، كە تێیاندا
خوێنت پارێزەری ڕازە هاوهێڵەكانی خۆیەتی
نیگاكانم وەك لاولاوێك دەئاڵێنە باڵاتەوە
تۆ ئەو شارەی كە دەریا گەمارۆی داوی
ئەو قەڵایانەی نوور دوولەتی كردوون.
هاوڕەنگی هەڵووژە، شۆرەكات
هاوڕەنگی ڕەوەز و باڵندە گەلێكە
وەبەر ڕقی نیوەڕۆیەك كەوتوون، كە هەموویانی بۆ لای خۆی ڕاكێشاوە،
چەشنی ئیشتیاكانی من جل پۆشیو
وەك ئەندێشەی من ڕووت و وقووت تێدەپەڕی،
من بەنێو چاوەكانت دا تێدەپەڕم هەروەكوو بەنێو ئاودا
جووتێ چاو كە بەورەكان بۆ خواردنەوەی خەون
خۆی ئەخزێننە پاڵەوە،
بڵێسەیەكیش كە بەر ئەبێتە گیانی باڵندەی باڵ زێڕین،
من بەنێو تەوێڵتدا تێدەپەڕم وەك بەنێو مانگدا
بە ئەندێشەتدا هەروەك بەنێو هەوردا
بەنێو لەشتدا وەك بە خەون و خولیاتدا،
كێڵگەی گەنمەشامی داوێنت كەروێشكە دەكاو دەنگ هەڵدەبڕێ
داوێنی بلوورت، داوێنی ئاوت،
لێوت، قژت، نیگات،
شەو بە گشتی دادەباری، ڕۆژ بەگشتی
سینگم بە قامكە ئاوەكانت هەڵئەدڕی،
بە دەمی ئاوت چاوەكانم ئەبەستی
لە ئێسقانما دادەباریو، لە سینگمدا
ئاویلكەدارێ، ڕیشەكانی ئاوەزێی تا قووڵایی خاك بەرەو پێش ئەبا،
وەك چۆمێ, هەموو درێژاییت دەپێوم
لە لەشتەوە تێدەپەڕم وەك لە دارستانێكەوە
وەكو كوێرە ڕێیەك لە كۆسارا سەرگەردانە و
كوتوپڕ بە هیچی كۆتایی دێ،
من بەسەر لێواری تێغی ئەندێشەتدا ڕێ دەپێوم و
لە گەشاوەیی تەوێڵی سپیتدا سێبەرم هەڵدەوەرێ‌و لەت لەت ئەبێ،
لەت و كوتەكانم دەخەمە سەریەك
بی لەش بەڕێی خۆما تێدەپەڕم، بەپرس و ڕا
بە كوێرە كوێر،
داڵانە بێ كۆتاییەكانی بیرەوەری،
ئەو دەرگانەی بە ڕووی هۆدەیەكی چۆڵ كراونەوە
كە لەوا هەموو هاوینەكان پێكەوە ئەڕزێن،
لەوێ گەوهەری تینوێتی لەناوەوە ئەسووتێن،
ڕوومەتێ, هەر كە وەبیری دێنمەوە مەحف دەبێتەوە،
دەستێ كە هەر وێیدەكەوم كوت كوت ئەبێ،
تاڵێك كە جاڵجاڵۆكەكان لە ئاژاوەدا
بەسەر بزەی ساڵەهای ساڵی ڕابردوویاندا تەنیوە،
لە گەشاوەیی تەوێڵمدا ئەگەڕێم
ئەگەڕێم بێ ئەوەی شتێ ببینمەوە، لە ساتێك دەگەڕێم و
ڕوخسارێكی پڕ لە برووسكە و دڵەڕاوكێ
كە ئەخزێتە نێوان لق و پۆپە یەخسیرەكان لە شەودا،
روخساری باران لە باخی سێبەرەكاندا
ئاوێك كە بە قۆشمەیی لە تەنیشتمەوە تێدەپەڕێ،
ئەگەڕێم بێ ئەوەی بدۆزمەوە، بە تەنیا دەنووسم
كەسێ لێرە نییە، ڕۆژ بەر دەبێتەوە، ساڵ دەكەوێ
من لەگەڵ سات بەر ئەبمەوە، ئەكەومە قووڵاییەكانەوە،
كوێرە ڕێیەكی نادیار لەسەر ئاوێنەكان
كە وێنەی تێكشكاوی من دووپات دەكاتەوە
پێ ئەنێمە سەر ڕۆژەكان، سەر ساتە سواوەكان
پێ ئەنێمە سەر بیری سێبەرەكەم
ئەمن بۆ دیتنەوەی ساتێ، بەسەر سێبەرەكەما تێدەپەڕم،
من لەو ساتە دەگەڕێم, لە دڵ ئەستێنیدا باڵندەیەكە
من هەتاوم لە كاتژمێر پێنجی ئێوارەدا دەوێ
كە هێدی ئەكەوێتە سەر دیواری بەردی ڕازاوە،
زەمان خەرمانی میوەكانی پێدەگەیاند و
ساتێكیش قەڵەشتیان ئەبرد، گەورە كچان بە هەڵەداوان
لە قووڵایی گوڵ ڕەنگیانەوە ئەهاتنە دەرێ و
لە حەسارە بە بەرد هەڵچنراوەكانی قوتابخانەدا بڵاو ئەبوونەوە،
یەكیان باڵا بەرزتر لە پایز
بەكراسی نوورەوە، لەژێر ئاسمانەوە لەنجەی ئەكرد
فەزا دەئاڵایە باڵای،
بە پێستێكی هەنگوینی و ڕووناكترەوە دایدەپۆشی،
بەورێك هاوڕەنگی نوور، مامزێكی ڕەنگ خەنەیی
كە شەوگەڕان وە دوای كەوتوون
كیژێك كە نیگای لێ دزیمەوە،
بەسەر پەرژینی مانگەشەوی
بارانێكی سەوزدا خۆی چەماندبووەوە،
ڕووی بێ ئەژماری گەورە كچ!
ناوتم لە بیرچووەتەوە، ملوسینا(1)،
لۆرا، ئیزابیل، پێرسەفوونە(2)، ماری
تۆ هەموو ڕوویەكانی و هیچ كامیان
تۆ هەموو ساتەكانی و هیچ كامیان
دار و هەور لەتۆ دەچن،
تۆ هەموو باڵندەكانی و ئەستێرەیەكی بەتەنیا
تۆ تیژایی شمشێری
ئەو كاسە خوێنەی جەللاد بەدەستیەوە گرتووە و دەیبا
لاولاوێكی، ئەچێتە پێش و ڕۆح لەئامێز دەگرێ
لە ڕەگەوەی هەڵدەكشێ‌و لە خۆی جیادەكاتەوە.
دەستنووسی ئاور لەسەر بەرد
قڵیشێ لە بەرددا، شای ماران،
ئەستونێ لەمژ، كانییەك لەبەرددا،
خەرمانەی مانگ، هێلانەی هەڵۆیان
تۆوی دەم با، پنچەدڕووی مەرگ هێنەر
كە سزای هەمیشەمانی خۆی ئەبەخشێ،
شوانكارەی كیژۆڵەی دەربەندی زەریا و
دیدەبانی دەربەندی مەرگ
لاولاوی ئاوێزان لە هەڵدێری خەواڵوودا
نیلوپەڕی ئاوێزان، گیای ژاراوی
گوڵی ڕابوون، هێشووی ژیان،
خانمۆڵەی شمشاڵژەن و برووسكە
لقێ لە یاسەمەن، خوێی نێو برین،
چڵە گوڵێكی سوور بۆ پیاوێكی زامدار
بەفری تەموز، مانگی ئاوێزان بە دارەوە
دەستنووسی زەریا لەسەر بەردی ڕەش
دەستنووسی هەتاو، دەنكی هەنار، گوڵەگەنم،
ڕووی بڵێسە، دزراو و قووت دراو
ڕووی تازەلاو
گەپجاڕی ئەو ساڵانەی بە سەماوە وەكو تاپۆ تێپەڕین
وا گەپجاڕی ڕۆژگەلێكە، ئەسووڕێتەوە بە دەوری ئەو حەوشەو
حەسارەدا،
سات ئاوری تێبەرئەبێ و ڕوخسارە زۆرەكانی ئاور
ئەبنە یەك ڕوخسار
هەموو ناوەكان ناوێكن
گشت سیماكان سیمایەكن
هەموو سەدەكان، ساتێكن و
هەتاكوو سەدەهای، سەدە
جووتێ چاو ڕێ بە داهاتوو دەگرێ.
شتێكم لەسەر ڕێ نییە جگە لە ساتێ
كە ئەو شەو لە گرەوی خەونی
وێنە پێكەوە شەتەك دراوەكاندایە و
بە ناخۆشی لە خەون هەڵبڕاوە،
كە لە خۆڕا ئەو شەوە بە تاڵانی بردووە
وشەیەك كە پیت بە پیت مەحف بووەتەوە
ئەو ساتەی زەمان لە دەرەوە
ریخۆڵەكانی ئەڕێژێتە خوارێ و
دونیا بە پێی پیلانێكی كوشت و بڕ و پێشەكی
دەرگەكانی ڕۆح دەكوتێ،
تەنیا لە ساتێكدا كە شارەكان، نێوەكان و گوڵەكان
یا هەر نیشانەیەكی ژین،
بەسەر تەوێڵی مۆنی منا ئەڕژێن
ئەوساتەی هەڵپڕوكانی گەورەی شەو
ئەندێشەی من تێكدەشكێنێ، ئێسقانەكانم تێك دەهاڕێ
خوێنم هێور و هێورتر ئەجمێ
ددانەكانم ئەسوێن و
پێڵووەكانم بە هەور دادەپۆشرێن و ڕۆژ و ساڵەكان
قورسایی ترسی بێ جێ هەڵدەچنن،
ئەو ساتەی زەمان باوەشێنەكەی
توند، توند بە دەستیەوە دەگرێ‌و
لە پشت وێنەكانیەوە شتێ ناجمێ
سات لەخۆیدا ئەبزوێ و هەر خول دەخوا
لەو جێیەی وا مردن لە هەموو لایەكەوە گەمارۆی دەدا
شێویلكەی خەمین و بە باوێشكی شەو و
قسە تووڕەو بێماناكانی مردنی سەماكەر، هەڕەشەی لێدەكەن،
مەرگی زیندوو، ڕووداپۆشیو
سات لەناو دڵی خۆیدا ئەتلێتەوە،
بە چەشنی مستێكی قووچاو
لۆدەیەك میوە لە ناوەوە ئەگا
خۆی لە ناخەوە ئەخواتەوە، دەقەڵشێ و دەكرێتەوە.
ساتی ڕوون دەرگە لەخۆی دادەخا
لەناوەوە ئەگا و
لە قووڵاییەكاندا ڕیشاژۆ دەكا
لە دەروونی منا ئەگووروێ و هەموو لەشم دائەگرێ،
لق و پۆپە فێدارەكانی من دەخەنە دەرەوە
ئەندێشە پەرەوازەكانم ڕەوە باڵندەی ئەون
هەواڵی لە دەمارەكانمدا دەگەڕێ،
لە داری تێگەیشتندا، لە میوەی بە بۆنی زەماندا،
هۆ ئەو ژیانەی دەبێ تۆ بژین
تۆ ژیاون
زەمانێ كە دیسانەوە وەكو دەریا دەشكێی و
دەكەویە دوور وڵاتان بێ ئەوەی سەر وەرسووڕێنی،
ئەو ساتەی تێپەڕی هیچ ساتێ نەبوو،
ئێستا ئەو ساتە دەگاتێ، بە هێوری و هەڵدەئاوسێ
لەناو ساتێكی ترا دەتۆقێ، ئەوسا خێرا ون دەبێ.
لەو شەگاری شۆرەكات و بەرددا
كە بە نووكی نادیاری چەقۆ بلۆق دەكا
بە دەستنووسێكی سوورو ئاڵۆز
لەسەر پێستم دەنووسیو ئەو زامانە
وەك كراسی گڕ گشت لەشم دادەپۆشن
گڕدەگرم بێ ئەوەی بسووتێم، لە ئاو دەگەڕێم و
لە چاوەكانتا قاتی ئاوە، چاوەكانی تۆ بەردن و
مەمك و زگ و برژانگیشت بەردن،
دەمت بۆنی خاكی لێدێ،
دەمت بۆنی ژاری زەمانی لێ دێ
لەشت بۆنی چاڵێكی دەورگیراو دەدا،
داڵانی لە ئاوێنە كە چاوە تینوەكانی من دووپات دەكاتەوە
داڵانێك كە بەردەوام
بۆ جێگەی رۆیین دەگەڕێتەوە.
من كوێرم و تۆ دەستت گرتووم
لەنێو ڕاڕەوە تاریكە بێ‌ئەژمارەكانمەوە
بەرەو ناوەندی جەغزم دەبەی، شەپۆل دەدەی
وەك رووناكی بڵێسەیەك لە تەشوێیەكا بەستبێی
وەك تیرێژێ بەسەری زیندوویی پێستی هەڵدەكەنێ و
خولیایەك باڵای دار بۆ بەندكراوی مەحكووم بە مەرگی هەیە،
نەرم و نۆڵ وەك قەمچی و بەرز
وەك چەكێ بەرەو مانگ خرابێتە سەرپێ
لێواری تیژی وشەكانی تۆ سینگم هەڵئەدڕێ
لە خەڵكم هەڵئەبڕی و بەتاڵ جێم دێڵێ،
تۆ بیرەوەریەكانم یەكەیەكە لێ دەستێنی،
من ناوی خۆم بیرچۆتەوە،
هاوەڵانم لەناو بەرازەكانەوە دەپڕمێنن
یا لە ژێر هەتاوی دۆڵێكی قووڵدا لەپێ كەوتوون و دەسوێن،
جگە لە زامێك هیچم لێ نەماوەتەوە
دەربەندێ كە كەسی لێوە تێناپەڕێ،
بوونێكی بێ رۆچنە، ئەندێشەیەك كە ئەگەڕێتەوە و
خۆی، خۆی دووپات دەكاتەوە، دەبێتە ئاوێنە و
لە ڕوونی خۆیدا خۆ ئەدۆڕێنێ،
وەخۆهاتنەوەیەك، بەچاوی پشكوتووەوە قوچاوە
ئەڕوانێتە بەخۆداهاتنەوەی و هێند دەڕوانێ
لە ڕوونیا نوقم دەبێ:
من خەرمانەی پوولەكەكانی ئەتۆم دیت
لە بەر ڕوونی بەربەیاندا مەیلە و سەوزی ئەنواند، میلوسینا
لەنێو نوێنەكاندا پەپكەت خواردبوو، خەوتبووی
ساتێكیش وەخەبەر هاتی وەك باڵندەیەك قیژاندت و
بۆ هەتا هەتایە كەوتیە خوارێ، سووتای و بوویتە خەڵووز،
جگە لە هاوارێ هیچت لێ بەجێ نەما،
لە كۆتایی سەدەكانەوە لەخۆم دەڕوانم
نزیك بین و بەكۆخەكۆخ لەنێو كۆگایەك
وێنەی كۆن و لە مێژینەدا ئەگەڕێم:
هیچ شتێ دەست ناكەوێ، تۆ كەس نەبووی،
تەپۆڵكە خۆڵەمێش و گەسكە كۆڵەیەك
چەقۆیەكی ژەنگاوی و پەڕێكی تۆز تەكاندن
پێستێ كە لەسەر تیغێكی لە ئێسقان داتاشراو هەڵواسراوە
هێشووە ترێیەكی وشك هەڵگەڕاو، گۆڕێكی ڕەش و
لە قووڵایی گۆڕیش دا
چاوانی كیژێ كە هەزاران ساڵ لەمەوبەر مرد،
چاوانێ كە لە قووڵایی چاڵێ‌دا نێژراون،
چاوانێ وا لەوێ‌ڕا بۆ لامان وەر دەسووڕێن،
چاوانی مناڵانەی پیرەدایكێ
كوڕە جوانكیلەكەی وەك باوكێكی لاو دەبینێ،
چاوانی دایكانەی كچێكی تەنیا
لە باوكیدا ساوایەكی كوڕ دەبینێ،
چاوانێ كە، لە قووڵی چاڵی ژینەوە
وە دوای ئێمە دەكەون و خۆیان قووڵایی مەرگێكی دین.
– بەڵام نا؟ ئاخۆ كەوتنە نێو ئەو چاوانە
تەنیا ڕێی گەڕانەوە بۆ سەرچاوەی ڕاستەقینەی ژین نییە؟
كەوتنە خوار، گەڕانەوە، خەون بەخۆوە دیتن
هەبوونی ژیانێكی تر كە خەومان پێوە دەبینێ
چاوانی داهاتوویەكی دی، ڕەوە هەورێكی تر، مردنی مەرگێكی دیكە
ئەو شەو هەموو ئەو شتانەیە پێداویستیم پێیانە و
ئەو ساتەش بێ بڕانەوە دەكرێتەوەو بۆم لێك دەداتەوە
لە كوێ بووم، كێ بووم، ناوی تۆ چیە،
ناوی من چییە:
داخۆ بۆ هاوین
گەڵاڵەیەكم دادەڕشت – بۆ هەموو هاوینەكانیش-
دە ساڵ لەمەوبەر لە شەقامی كریستۆفەر
لەگەڵ فیلس كە دوو قووڵایی لە ڕوخسارا بوو
پاساریەكانیش دەهاتن ڕووناكی لێ بخۆنەوە؟
ئاخۆ كارمن لە ریفورما بە منی وت
«هەوایەكی فێنكی هەیە، لێرە هەموو دەم ڕەزبەرە»
یا لەگەڵ كەسێ تر ئەدوا
یا من لە خۆڕا شتێك دەڵێم كەس نەیوتووە؟
ئاخۆ ئەوە من بووم لە شەوی ڕەشماڵا بەسەری ئاكساكادا دەڕۆیشتم،
چەشنی دارێكی سەوزو ڕەش،
وەك بای سەرشێت لەگەڵ خۆم دەدوام و
كە ئەشگەڕامەوە دیوەكەم – دیوەكەی جاری جارانم-
ئاخۆ ئەوە من بووم لە ئاوێنەدا خۆم ئەدیت؟
ئاخۆ هەڵاتنی رۆژمان لە ئوتێل و ڕنێتەوە دیت؟
كە لەگەڵ دار شابەڕووەكاندا سەمای دەكرد،
ساتێ قژت دادەهێنا وتت «تازە زۆر درەنگە» و
من پەڵەیەكم بەسەر دیوارەوە دیو هیچم نەگوت؟
ئاخۆ پێكەوە چوینە ناو بورجێكەوە هەتاومان دی
ئەچۆڕایە پشت ڕەوەزەكانەوە؟
ئاخۆ لە بێداریتا ترێمان خوارد؟ لە پڕۆتە
گوێزمان كڕی؟
ناو و شوێنەكان
شەقام، شەقام، ڕوخسار و گۆڕەپان و شەقام
وێستەگەكانی هێڵی ئاسن، پارك، هۆدە تاكە كەسییەكان
پەڵەكانی سەردیوار، یەكێ قژی دادێنێ،
یەكێ لە پەنا منەوە ستران ئەچڕێ، كەسێ پۆشاك لەبەر دەكا،
هۆدە، شوێن، شەقام، ناو، هۆدە،
مەدرید، 1937
لە گۆڕەپانی دل ئانجل
ژنان مناڵ لەكۆڵ بە لەنجەولارەوە گۆرانیان دەگوت
ساتێ هاوارەكان بیستران و ئاژێرەكان ناڵاندیان،
ماڵەكان لە تەپ وتۆزدا بە چۆكدا هاتن،
قەڵا دوو لەت بوو، بەردەرگاكان تێك ڕمان و
گژەبای لاساری ماتۆڕی فڕۆكەكان:
دوو كەس بەرۆكیان دادڕیو دڵدارییان كرد
تا لە بەشی بێ بڕانەوەیی ئێمە پارێزگاری بكەن
لە بەشی ئێمە لە زەمان و لە بەهەشت
هەتا بچنە قووڵایی ڕیشەمانەوە، فریامان كەون،
هەتا میراتێ زیندوو كەنەوە ڕێگرانی ژین
هەزاران ساڵ لەوەپێش لێیان دزیبووین،
ئەوان جلەكانیان هەڵدڕی و ئاوێزانی یەكدی بوون
چون ساتێ لەشە ڕووتەكان بەیەك دەگەن
مرۆڤەكان لە دەست زەمان ڕادەكەن و زامدار ناكرێن
هیچ شتێ دەستی پێیان ڕاناگا،
ئەوان دەگەڕێنەوە بەرەو سەرچاوەی خۆیان
لەوێ من و تۆ یەك نییە، سبەی، دوێنێ، ناوێك نییە.
ڕاستەقینەی دوو مرۆڤ ڕۆحێكە و لەشێك
هۆ بوونی ڕێك..
لەو شارانەی كە دەنێژرێن
هۆدەكان لێك دوور دەكەونەوە
هۆدە و شەقامەكان، ناو گەلێكیش سۆزێكی وەك زامیان هەیە،
هۆدەیەك پەنجەرەی بەرەو دیوەكانی تر دەخرێتە سەرپشت
هەر بەو كاغەزە دیواریە ڕەنگ دۆڕاوەوە،
لەو جێیەدا كە پیاوێكی قوڵهەڵماڵیو هەواڵەكانی ڕۆژ دەخوێنێتەوە
یا ژنێك جل ئوتوو دەكا
هۆدەیەكی ڕوەو خۆر
كە لق و پۆپی دار هەڵووژە سێبەریان بۆ كردووە
دیوێكی تر:
لە دەرەوە دایمە بارانە
حەسارێك و پەیكەری لە زەرد داتاشراوی سێ مناڵ،
هۆدەگەلێ كە وەك پاپۆڕە بەجم و جوڵەكان لە دوورگەی نووردان
یاوەكو ژێر دەریاییەكان:
بێدەنگی پەرە دەستێنێ و لەنێو شەپۆلە سەوزەكاندا بڵاودەبێتەوە،
دەست لەهەر شتێ ئەدەین وەك فۆسفۆڕ ئەدرەوشێتەوە
ئەو كەلاوانەی سەروەتیان تیا نێژراوە، وێنەی خاوو خێزان بەكۆمەڵ،
كە ئێستا ڕەنگیان دۆڕاندووە، قاڵیە شڕ و وڕەكان
ڕكەو هۆدە بە ژومارەكان
هەموو ڕوویان گۆڕاوە و باڵیان لێ ڕواوە
هەر نەخشێكی لە گەچ داڕێژراو هەورێكە
هەموو دەرگەكان بەڕووی زەریادا ئەكرێنەوە،
بە ڕووی مێرگەڵان و ئاسماندا
هەر مێزێك خەیاڵی میوان دارییەكە
هەموو چەشنی سەدەفی نووقاون، زەمان لە خۆڕا گەمارۆی داون
ئیدی ئێستا نەزەمان ماوە، نەدیوار، تەنیا فەزا ماوە فەزا
دەستەكانت ئاواڵەكەو ئەو سامانە
وەسەر یەك نێ،
میوەكان لێوەكە، لە ژیان بخۆ
لەژێر دارێ ڕاكشێ، ئاو بخۆوە،
هەموو شتێ ڕووی خۆی گۆڕیوە و پیرۆزە،
هەر ژوورێك ناوەندی دونیایە
ئەمە یەكەم شەوی دەستپێكردنی گشت شتێكە، ڕۆژی سەرەتایە،
ساتێ دووكەس ئەویندارانە یەكیان خۆش دەوێ، دونیا لە دایك دەبێ،
دڵۆپێ نوور لە ئەندەروونە ڕوونەكانەوە دێت و
هۆدە وەك میوەیەك دەكرێتەوە
یا وەك ئەستێرەیەك لە هەڕەتی بێدەنگیدا ئەتۆقێ و
یاسایەكیش كە مشكەكان لمۆزیان تێ‌وەرداوە،
پەرژینی ئاسنی بانگ و بەندیخانەكان،
پەرژینی ڕازاندنەوەی ئیدارە و حەساری تێل دڕوو،
مۆری كائۆچۆیی، نەشتەر و سیخەكان
دڵدانەوەی چەك بە ئاهەنگێكی بەردەوام
دووپشكێ بە پلەی دوكتۆرا و دەنگێكی شیرینەوە،
پڵینگێ كڵاوی ئاوریشم لەسەر،
سەرۆكی لیژنەی گیاخۆران و خاچی سوور،
ئێستری پەروەردە و فێركردن،
تیمساحێكی داپۆشراو بە پۆشاكی فریاڕەس،
باوكی خەڵك، سەرۆك، كۆسەماسی،
میعماری داهاتوو، بەرازێ بەجلی شەڕەوە،
خۆشەویستی تاقانەی كڵێسا
كە ددانە دەستكردە ڕەش هەڵگەڕاوەكانی
لە ئاوی پیرۆزدا ئەشوا و
دەچێتە پۆلی زوبانی ئینگلیزی و دیموكراسی،
دیوارگەلێ كە نادیترێن، دەمامكێكی پروكاویش
مرۆڤێ لە مرۆڤێكی تر جیادەكاتەوە و
لە خۆشی،
شتەكان گشت هەڵدەوەرن.
لە ساتێكی بەربڵاودا ئێمە بیر لە تاقانەیی لە كیس چوومان دەكەینەوە،
بیر لە دەستە و ئەژنۆیی رێكی مرۆڤ بوون،
لە شكۆو گەورەیی مرۆڤ بوون،
گەورەیی نان بەخشینەوەو، هەتاو و مردن بەش كردن،
مۆجزەی لە بیركراوی زیندوویی:
خۆشەویستی جەنگە، كە دووكەس یەكتر لە ئامێز بگرن
دونیا ئەگۆڕێ، ئارەزووەكان قەڵەو دەبن
ئەندێشەكان پانوپۆڕ دەبنەوە
لە سەرشانی یەخسیرەكان باڵەكان چرۆ دەردەكەن،
دونیاش ڕاستتر و هەستپێكراو تر دەبێ،
شەراب ئەبێتەوە بە شەراب
نان بۆنەكەی جارانی خۆی ئەداتەوە و ئاویش ئاوە،
خۆشەویستی جەنگە هەموو دەركەكان دەخاتە سەر پشت،
تۆ ئیتر سێبەرێكی ژومارە دارنی
ئەربابێكی بێ چاوو ڕوو مەحكوومت كا
بە زنجیری تا هەتایی،
دونیا سەراپا دەگۆڕێ
كە دوو مرۆڤ بەچاوی ناسینەوە لە یەكتر بڕوانن
خۆشەویستی دادڕینی كراسی هەموو نێوێكە لەبەر كەسێك:
ئەلۆئیز وتی «لێگەڕێ ببمە نەشەمەی تۆ»
بەڵام پیاوە خۆی بەدەستی یاساوە دا
ئەوی خواست و ئەوانیش لەجیاتی خەڵات
یەختەیان كرد،
چ پیرۆزە تاوان و
خۆ كوشتنی ئەوینداران، خوشك و برا
كە وەك دوو ئاوێنە شەیدای وێك چوونی خۆیان بوون
لەگەڵ یەك دەست تێكەڵ دەكەن،
چ پیرۆزە نانی بێ ئابڕوویی خواردن،
زیناكردن لە پێخەفی خۆڵەمێشدا
چ بەرزە ئەوین و شەللاقێك لە چەرمی خاو
وڕێنەی لاولاوی ژاراوی،
نێربازێكیش، كە بەجێی مێخەك تف لەبەر ئێخەی دەدا،
چ شیرینترە بوونەبەرد لە جێی بەكۆمەڵ
لەوەی خۆ بەدەست ئەو ماشنیەوە دەی
كە شیلەی ژین هەڵ دەهێنجێ، وەك هەویر هەڵی دەڕێژێ و
لە ساتی بێتاقەتیدا
بە ئەبەدییەت دا ڕمبازێن دەكا
لە ساتەكان بەندیخانە ساز دەكا
زەمان دەكاتە قەرەپووڵی مسیو بێ بایەخ؛
چ باشە پاكیو گوڵێكی نادیار
كە بە تەنیا لەنێو لق و پۆپەكانی بێدەنگیا وێستاوە و
ئەڵماسی سەختی پاكان و تۆبەكاران
كە ئیشتیاكان دەپاڵێوێ و زەمان چەك و چۆڕ دائەدا،
زەماوەندی هێوری و ڕابوون،
دۆژ دامان لەنێو گوڵەكانیدا گۆرانی دەڵێ
هەر ساتەی گوڵێكە لە بلوور،
جیهان یەكەیەكە دەمامكەكان لەڕووی هەڵدەگرێ و
لە ناوەندیشا، ڕووناكی دەردەكەوێ،
ئەو كەسەی پێی دەڵێن خودا، بوونی بێ نێو و شوێنی خۆی
لە بەتاڵی ئەندێشەدا دەبارێنێ، بوونی بێ سیما
لە خۆیا ڕادەبێ، هەتاوێ لەنێو تاوەكان،
هەڵچنرانی حزورو نێوەكان:
دوای وڕێنەكەم دەكەوم، بەوەتاغ و شەقامەكاندا،
بە كوێرە كوێر، دەچمە نێو ڕاڕەوەكانی زەمانەوە،
لە پلیكانەكان دەچمە سەر و دێمە خوار،
بێ بزوتن دەست بە دیوارەكاندا دێنم،
ئەگەڕێمەوە سەر خاڵی دەستپێكردن
لە ڕوخساری تۆ دەگەڕێم
دەچمە نێو كۆڵانەكانی بوونمەوە
ژێر هەتاوێكی بێ زەمان،
لە پەنا منەوە، تۆش وەك دارێك پیاسە ئەكەی،
وەك چۆمێ هەنگاو هەڵدەبڕی،
چەشنی گوڵەگەنم لە دەستمدا ئەڕوێی
وەكو سمۆرە لە دەستمدا هەڵدەلەرزی
وەكو هەزارەها باڵندە هەڵدەفڕی
پێكەنینت بەسەرم دا ئەپڕژێ
سەرت وەكو ئەستێرەیەكی بچووكە لە دەستمدا،
ساتێ بە پێكەنینەوە نارنج دەخۆی
دونیا دیسان سەوز ئەنوێنێ
دونیا سەراپا دەگۆڕێ
دوو كەس بە گێژی یەكتر بگرنە باوەش و
لەسەر مێرگەڵان ڕاكشێن، ئاسمان دێتە خوارێ،
دارەكان قوتەقوت دەكەن، لە فەزا زیاتر هیچ نییە
هەر ڕووناكی و بێدەنگیە،
شتێ جگە لە فەزا نییە
كە ئامێزی ئاواڵەیە تاكو هەڵۆی چاو بەناویدا هەڵفڕێ،
هۆزی سپی هەورەكان كۆچ دەكەن
لەش لەنگەر ئەگرێ، رۆح بایەوان هەڵ ئەدا،
كەژو كۆ دەكەوێتە بەین ئێمە و ناومان و
لە سەوزایی و شینایی سەرچاوەدا نوقم دەبین،
زەمان موتڵەقە، هیچ شتێك واوە نایە
جگە لە خودی زەمان و ڕووباری بەختەوەری،
هیچ شتێك تێناپەڕێ، بێدەنگی، چاو دەتروكێنێ،
(بێدەنگ: لەو ساتەدا فریشتەیەك هەڵفڕیوە
بە گەورەیی ژیانی سەدان هەتاو)،
ئاخۆ ئەوە هیچ بوو تێدەپەڕی، ئاخۆ ئەوە تەنیا چاو تروكانێك بوو؟
– میوانداری و دوور خرانەوە، یەكەم دڵڕەشی،
ئێسقانی شێوێلكەی كەر، دەنگی خنكاوو بەتاڵ
تاوانباری شڵەژاوو سەرشێت
كە دەڵێی لە سارایەكی خۆڵەمێشیدا كەوتووە،
هاوارو زریكەی «ئاگاممنون»(3) و
«كاساندرا»(4) كە بەرزتر لە لرفەی دەریا
نزاو هاوارەكان دووپات دەكاتەوە،
سوقڕات، شەتەك دراو بەزنجیر (هەتاو هەڵدێ،
مردن وەخەبەرهاتنە: «كریتۆ(5) بە قەبەری باوەی ئیكسولاپیوسەوە(6)
من ژانی ژیان چاكی كردمەوە»)،
چەقەڵ لە كاولاشەكانی نەینەوادا
درێژە بە قسەكانی ئەدا، تاپۆیەك كە پرۆتۆس(7)
شەوێك پێش تێك هەڵچوون دیتی، موكتزوما
لەسەر نوێنی پڕ لە دڕووی بێ خەویدا گینگڵ ئەدا،
رۆبیسپێر بە سواری كەژاوەوە بەرەوپیری مەرگ ئەچێ
سەفەرێكی بێ كۆتا، كەسات بە ساتی دیتراو،
بە باشی ناسراوە،
ئێسقانی شێویلكەی لەرزۆكی خۆی بەدەستەوە گرتووە،
چۆركا چووەتە نێو بەرمیلەكەیەوە
دەڵێی لەسەر تەختێكی ئەرخەوانی دانیشتووە،
«لینكۆلن» كە هەنگاوەكانی پێش هەڵبڕان بژێرراون
ئەچێ بۆ دیتنی شانۆ،
شەقشەقەی مردنی «تروتسكی» وەكو بەرازێكی غەزری و دەناڵێنێ،
«مادرۆ»(8) و پرسیارێ كە كەس وەڵامی نەداوە:
ئەوانە بۆچی دەمكوژن؟
تووك و نزاو بێدەنگی تاوانبارەكان،
سۆفیو شەیتانێكی داماو
گۆڕستانی قسە دووپاتە و وتە خۆشەكان
كە سەگی مانا بە پەنجە گۆڕەكانیان ئەدەنەوە
وڕێنە، هاواری سەركەوتن،
دەنگێكی سەیروسەمەرە كەساتی مردن لێمان هەڵدەستێ و
كوتەی دڵی ژینی ساواو
شەقە شەقی ئێسقانەكان، كە لە كێشەدا بەسەر یەكا ورد ئەبن
دەمی پێغەمبەر كە كەف هەڵ دەخڕێنێ و
هاواری ئەو هاواری جەللاد و
هاواری مەحكوومی ئەوان،
بڵێسەیە،
چاوەكان، و ئەوانیش بڵێسەگەلێكن ئەو پێیانا ئەڕوانێ،
گوێ بڵێسەیەكە و دەنگی ناخیشی بڵێسە،
لێو زوخاڵی قاڵ بۆوەیە و زوبان داخێكی ئاورینە،
لێكخشان و پیاوێ كە وەشتێ ئەكەوێ،
ئەندێشە و شتێ كە بیری لێ دەكەنەوە، كەسێ بیردەكاتەوە خۆی بڵێسەیە،
هەموو شتێك لە سووتانە، دونیا بڵێسەیەكە،
هیچ شتێك لەخۆڕا ئاور ناگرێ و هیچ شتێكیش
جگە لە ئەندێشە بڵێسەی لێ‌هەڵناستێ و دوكەڵ:
جەللاد و مەحكوومێ نییە و تەنیا
هاوار
لە پاش نیوەڕۆیەكی هەینیدا و بێدەنگی
بێدەنگی كە خۆی بە چەند نیشانەیەك دادەپۆشێ،
بێدەنگی كە بێ ئەوەی بدوێ قسە ئەكا، ئاخۆ هیچ ناڵێ؟
هاواری مرۆڤەكانیش شتێ نییە؟
ئاخۆ ساتێ زەمان تێدەپەڕێ، شتێ ڕانابرێ؟
– هیچ شتێ تێناپەڕێ، تەنیا هەتاوە
پێڵووی گەرمی لێك ئەنێ؛ بە هێوری ئەجوڵێت، هیچ شتێ،
هیچ قوربانیەك نییە
زەمان قەت قەت بۆ دواوە ناگەڕێتەوە
مردووەكان لەو جێیەی بە مەرگەوە بەسراون دەمێنێتەوە و
قەت بە مردنێكی دی نامرن،
هەركام بەندی جووڵە و ئاكاری خۆیانن، كە دەستیان پێیان ڕاناگا،
ئەوان لەنێو تەنیایی و مردنیانەوە
بەبێ ڕوانین و بێ نێوبڕ لێمان دەڕوانن،
مردن بۆتە پەیكەری ژیانیان،
ئەوان هەموو دەم لەو جێیەن لە ئاست ئەبەدیەتدا هیچ نییە،
هەر ساتێ لە ئاست ئەبەدیەتدا شتێ نییە،
شای سێبەرەكان كوتەی دڵت دەپێوێ و
دواین ئاكار و بزوتن، شێوەی زبری دەموچاوت،
خەتە جۆراوجۆركانی
ڕووت تەواو دادەپۆشێ،
ئێمە میراتی مێژوویی ژیانێكین
ژیانێك، نەژیاو و بێگانە، كە كەمتر هی ئێمەیە
– توخوا ژیان كەی هی ئێمە بووە؟
كەی ئێمە ئەوەی بەڕاستی هەین، هەین؟
زەویەكی خۆڕاگرمان نییە،
ئێمە هەرگیز شتێ جگە لە گێژی و بەتاڵایی نین،
دەمگەلێ كە لە ئاوێنەدا گەشاوەن، داخۆرپان، قێزكردنەوە،
ژیان هی ئێمە نییە، هی مرۆڤەكانی ترە،
ژیان تەنیا بۆ كەس نییە ئێمە تێكڕا ژیانین
– نانێكی برژاو بەتینی تاو بۆ خەڵكی
بۆ هەموو ئەوانەی كە خودی ئێمەن-
من ساتێ هەست بە بوون دەكەم كە خەڵك بم،
ئاكاری من گەر هی خەڵك بێ، بەشی منی پێوەیە،
بێ‌شك بۆوەی هەبم, دەبێ بەشێك لە خەڵك بم
هەتا لەخۆم بێمە دەرێ، دەبێ خۆم لە باڵای خەڵكا ببینمەوە،
خەڵكێ كە نەبنە من، هەر نین
خەڵكێ كە بە تەسەلی بوونم ئەدەنێ
من نیم، منێك لەئارادا نییە، ئەوەی هەیە، هەر – ئێمەیە-
ژیان بوونە خەڵكە، هەنگاوی بەرزترە، هەنگاوێكی ئەولاترە،
لەوبەری من و تۆوە دایمە ئاسۆیەك هەیە
ژیان كە ئێمە لە ژین هەڵدەبڕێ و نەناسمان دەكا،
سیمایەكمان بۆ دادەڕێژێ و تێكی دەشكێنێ،
برسی بوون بۆ زیندوویی، هۆ مردن، نانی گشت مرۆڤەكان،
ئەلۆئیز، پێرسەفوونە، ماری،
ڕووت بنوێنە
ئێستا كە دەتوانی ڕووی ڕاستەقینەم ببینی، ڕووی كەسێ تر،
ڕووی من بەردەوام باڵانوێنی ڕووی هەموو مانە،
ڕوو دار و نانەوا،
شۆفێر، هەور و مەلەوان،
ڕوخساری هەتاو دەربەند پێدرۆ و پابلۆ
ڕوخساری هاوبەشی ئێمە بە تەنیایی،
وەئاگام بێنە من تازە لەدایك بووم:
ژین و مەرگ
لەتۆدا ئاشت دەبنەوە و دەستەملان، شۆڕەژنی شەو
قەڵای پڕ تریفەو زوڵاڵ، شاژنی سپێدە
گەورە كچی مانگ، دایە گەورەی ئاوەكان،
لەشی دونیا، ماڵی مردن،
لە ساتی لەدایكبوونمەوە تا ئێستا بەردەوام لە داڕماندام
من ئەكەومە قووڵایی خۆمەوە بێ ئەوەی بگەمە بنەوە
لە چاوەكانتدا پەیدام كە، خۆڵە بابردووەكەم بێنە و
خۆڵەمێشەكەشم بەگشتی خڕكەوە،
ئێسقانی لەتوكوتیشم
وێك خەوەو لێكی گرێ دە.
وجودم بدەمێنە، لە خاكی خۆتدا بمنێژە
دە، لێگەڕێ، بێدەنگیت ئەندێشەی لەخۆدا ئاڵۆز
هێروكاتەوە:
دەستەكانت ئاوەڵاكە
هۆ خاتوون كە تۆوی ڕۆژەكان دەچێنی،
ڕۆژ نەمرە، هەڵدێ، باڵادەكا
لەدایك بووە و قەت شەكەت نابێ
هەر ڕۆژەی لە دایك بوونێكی نوێیە، هەر هەڵهاتنێ لەدایكبوونێ،
منیش هەڵدێم
ئێمە هەموومان لە كەل دێینە دەر، هەتاو بەڕووی هەتاوەوە هەڵدێ
خوان بە ڕووی خوانەوە هەڵدێ،
بە ڕووی هەموو پیاوانەوە،
دەروازەی بوون هەڵم ستێنە و لە كەل وەرە دەر،
لێگەڕێ با ڕووی ئەو ڕۆژە ببینم،
لێگەڕێ با ڕووی ئەو شەوە ببینم،
هەموو شتێ ئەگۆڕێ‌و پێكەوە ئەلكێ
ڕێچكەی خوێنی پرد، كوتەی دڵ،
بمبە بۆ ئەوپەڕی شەو
بۆ ئەو جێیەی كە من تۆم و
ئێمە یەكین،
بۆ وڵاتێك كە هەموو دەروونەكان پێكەوە شەتەك دراون:
دەروازەی بوون، بوونت بەربڵاوكەو ڕابە
ڕووت بگۆڕە، ڕەنگە تۆش هەبی،
دەست لە ئازاری رووت وەربدە، سەرهەڵبڕە
تا چاوت بەڕووی مندا بپشكوێ، كە ئەڕوانێتە ڕوخسارت،
هەتا دەمەدەمی مەرگ لە ژیان بڕوانی،
ڕووی زەریا، نان، تاشەبەرد و كانی
سەرچاوەیەك، كە ڕووی ئێمە لە ڕوخسارێكی بێ ناودا
ئەفەوتێ، بوونی بێ ڕوخسار،
حوزورێكی لە تاریف نەهاتوو لەنێو حزورەكان..
دەمەوێ درێژەی بدەم و بچمە پێش، بەڵام بڕستم لێ بڕا:
هەر ساتە بەنێو ساتەكانی تردا دەجمێ
من خەوە بەردینە بێ خەونەكانم دیت
وەك بەردەكانیش لە كۆتایی ساڵەكاندا
زەمزەمەی خوێنی خۆمم بیست
كەلە دەمارەكانیا بە ورەور تێدەپەڕی، زەریا بەوادەی نوورەوە
دەنگی هەڵبڕیبوو،
یەكە یەكە دیوارەكان قەڵشیان ئەبرد،
گشت دەركەكان ئەشكان و ئەكەوتنە سەر پشت
هەتاویش لەسەر تەوێڵما دەتۆقێ و
پێڵووە قووچاوەكانمی ئەبزاوت،
قۆناغەی بونمی ئەدڕی
من لە خۆم ڕزگار دەكرد،
منی لەخەوی حەیوانی سەدە بەردینەكان دەردەكێشا
جادووی ئاوێنەكانیشی، بە شۆڕشەوە ڕادەبوون،
بیەك لە بلوور, سپیچنارێك لە ئاو
فوارەیەكی كەڵەگەت كە -با- دەیچەمێنێتەوە
دارێك سەماكەر بەڵام ڕەگی لە قووڵاییدا
بەستێنی چۆمێ كە وێك دێ، ئەڕواتە پێشێ
بەسەر خۆیا ئەچەمێتەوەو ئەخولێتەوە
گشت دەمێكیش بەڕێوەیە:
چەند یاداشتێك
1- میلوسینا: ژنێكی پەریزادە لە ئەدەبی سەدەكانی ناوەڕاستی فەڕەنسادا، كە دەبێتە ژنی شوالیە ڕیمۆند. بەو مەرجەی مێردەكەی لە ڕۆژێكی تایبەتی حەوتوودا چاوی پێی نەكەوێ. سەرەنجام ڕیمۆند بە پێی هاندانی براكەی، هەر لەو ڕۆژە تایبەتە دەچێتە پێ و شوێنی میلۆسیناو لە حەمامدا دەیبینێ، كە نیوەی لەشی مارە. ڕیمۆند دەیبینێ و تاوانی بەتفەڕی یەكێ لە كوڕەكانی ئەخاتە پاڵ ئەو مارەوە، میلۆسینا وەك ئەژدیهایەك ڕادەكا و لەوەبەدوا هەر ساتێ دەمی مەرگی یەكێ لە خزمەكانی دێ، بەو شێوەیە لە دیوەخانی «Lusignan» دەردەكەوێ، ئەفسانەی میلۆسینا وەك ئوستوورەی «Urvasi, Prvavas هیندی دەچێ.
2- پێرسەفونە: خواوەندی دونیای ڕۆحەكان و هاوسەری خوای دونیای مردووەكانە، كە هادس هەڵی گرت و بردیە دونیای ژێرەوە.
3- ئاگاممنون: شای ئاراگواس و سەركردەی سوپای ئاتن, لە شەڕی تێروادا كە كاتێ گەڕانەوە ژنەكەی دەیكوژێ.
4-كاساندرا: عازەبێ كە هەواڵی غەیبی هەبووە، كچی پەریام بووە، شای تێرواو خوشكی پاریس بووە.
5-كریتۆ: هاواڵێكی سوقڕات بووە.
6-ئیكسولاپیوس: خواوەندی پزیشكی لە ئەفسانە یونانییەكاندا.
7-بڕۆتووس: سەناتۆڕێكی رۆمیو یەكێ لە قاتڵەكانی ژولیوس سەزارە.
8-فرانسیسكۆمادڕۆ: سەرۆك كۆماری مەكسیك بووە (1913-1873)
سەرچاوە
سنگ ێ‌فتاب، اوكتاویوپاز، ترجمە‌و احمد میر علائی،/ چاپ دوم 1371.
