نووسینی: ناتاشا ئیزرۆ و ئیریكا فرانتز
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: د. بایەزید حەسەن عەبدوڵڵا
ڕانانی: باوكی پایان
ئەم كتێبە، یەكێكە لەو كتێبە نایاب و دانسقانەی بە زمانێكی روون و ڕەوان و ئاسان، باس لە دیكتاتۆرو دیكتاتۆریەت دەكات. باس لە كۆمەڵێ رژێمی دیكتاتۆر دەكات كە تا رۆژی ئەمڕۆمان حكومڕانن و بە ئاگرو ئاسن دریژە بە مانەوەی خۆیان دەدەن. خوێندنەوەی ئەم كتێبە، ئەو دونیا پڕ نهێنی و شاراوەیەت بۆ دەردەخات؛ كە دیكتاتۆرەكان لە وڵاتەكانی خۆیاندا، هێناویانەتە ئاراو بەشێكی زۆری مرۆڤایەتی ئاگاداری نین. لەگەڵ هەڵدانەوەی هەر لاپەڕەیەكی كتێبەكەدا، زیاتر ئاشنا دەبیت بەو خراپی و نالەباری ئەو سیستمە سیاسیە ستمگەرانەی هەنووكە لە بەشێكی بەرچاوی جیهاندا فەرمانڕەوان.
وەك لە پێشەكی وەرگێڕی كوردی كتێبەكەدا هاتووە: (نزیكەی دوو لەسەر سێی دانیشتوانی جیهان لە بندەستی رژێمە دیكتاتۆرییەكاندا دەژین و دوو ملیار كەس بەدەست فەرمانڕەوایی ستەمكارییەوە دەناڵێنن. لە جیهاندا سەد و شەش رژێمی فەرمانڕەوایی دیكتاتۆری یان نیمچە دیكتاتۆری هەن. واتە 54% دەوڵەتانی سەر گۆی زەوی. بەو مانایەی لە هەر سێ وڵات لە جیهاندا، یەكێكیان لەژێر فەرمانڕەوایی دیكتاتۆرییەتدایە). ئەم رێژەیە مەترسیدارەو ئەوە دەگەیەنێت كە جیهان هەرچەندە پێی ناوەتە ناو هەزارەی سێیەمەوە، كەچی بەشێكی بەرچاوی هاوڵاتییەكانی، بەدەست سیستمە ستمگەرەكانەوە دەناڵێنن.
ئەم كتێبە لە سیانزە بەش پێكهاتووە، هەر بەشێك لەو بەشانە، باس لە بابەتێكی تایبەتی دیكتاتۆرو دیكتاتۆریەت دەكات. ئەمەش وایكردووە كتێبەكە پڕ بێت لە زانیاری ورد لەسەر دیكتاتۆرەكان و شێوازی حوكمڕانییان. دەتوانین بڵێن ئەم كتێبە بریتییە لە پەردە هەڵماڵین لەسەر روخساری دیكتاتۆرەكانی جیهان و خستەڕووی كارە قێزەون و بڕیارە ترسناكەكانیان. ئاشكراكردنی ئەو كوشتن و وێرانكارییەیە كە لە ساتێك لە ساتەكاندا، دیكتاتۆرەكان ئەنجامیدەدەن و بە هەزاران مرۆڤ دەبنە قوربانی و ژیان لەدەست دەدەن.
دیكتاتۆرو دیكتاتۆریەت، دوو زاراوەی وابەستەی یەكترن و یەكێكیان ئەوی دیكەیان تەواو دەكات، واتە دوو ڕووی یەك دراون. كاتێ دەوترێت سەرۆكی وڵاتێك دیكتاتۆرە، ئەوا فەرمانڕەوایی ئەو وڵاتە بە دیكتاتۆرییەت وەسف دەكرێت. لە ئێستادا زاراوەی دیكتاتۆر، بەشێوەیەكی گشتی بۆ وەسفكردنی فەرمانڕەوایەك بەكاردەهێنرێت كە بەشێكی زۆری دەسەڵاتەكان لەدەست خۆیدا كۆدەكاتەوەو بەشێوەیەكی خراپ و بۆ بەرژەوەندی خۆی و بنەماڵەكەی یان حیزبەكەی یاخود بازنە تەسكەكەی دەوروبەری بەكاریدەهێنێت، بە جۆرێك بەكاریدەهێنێت هیچ بەهایەك بۆ دەسەڵاتەكانی جێبەجێكردن و دادگاكان ناهێڵێتەوە. لێرەوە هەمو دیكتاتۆرەكان لە كۆمەڵێ سیفاتدا هاوبەشن، وەك لە خوارەوە بە كورتی دەستنیشانی هەندێكیان دەكەین:
1-هەڵپەساردن یا دواخستنی هەڵبژاردنەكان یان ساختەكردنێكی زۆر لە ئەنجامەكانی.
2-بەرتەسككردنەوەی ئازادییە مەدەنییەكان و ئازادی تاكە كەس.
3-راگەیاندنی حاڵەتی لەناكاو.
4-فەرمانڕەوایكردن لەرێگەی مەرسوم دەركردنەوە، نەك لە ڕێگەی یاساوە.
5-سەركوتكردنی نەیارە سیاسییەكان و توندكرنیان لە زیندان.
6-دەوڵەتی حیزبی قائید و پەرستنی خودی دیكتاتۆر.
دیكتاتۆریەت شێوەیەكە لە شێوەكانی حوكمی رەها، تێیدا حوكمكردن لە دەست تەنها یەك كەسدایە، ئەو كەسەش خودی دیكتاتۆرە. دەكرێ دیكتاتۆریەت، وەك لە كتێبەكەدا هاتووە، بۆ چەندین جۆر پۆلێن بكرێت. بەڵام ئێمە لەم خوێندنەوەیەدا جۆرێكی دیكە لە پۆلێنكردن دەخەینەروو ئەمەش زیاتر بۆ دەوڵەمەندكردنی كتێبەكەیە:
1-دیكتاتۆریەتی تاكە كەسی: ئەو جۆرەیە كە تێیدا كەسێك هەمو دەسەلاتەكانی لەدەست خۆیدا كۆكردووەتەوەو پشت بەو هێزە سەربازییەی دەوڵەت دەبەستێت كە وەلائێكی تەواویان بۆ دیكتاتۆرەكە هەیە. مەبەست لە دەسەڵاتەكان هەرسێ دەسەلاتی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەرییە. زۆرجار دیكتاتۆر وای وێنای خۆی دەكات كە سێبەری خودایە لەسەر زەوی و پەیوەندییەكی رۆحی قووڵی لەگەڵ خوادا هەیە كە لێیەوە وەحی و ئیلهام وەردەگرێت بەوەی چی بكات و چی نەكات.
2-دیكتاتۆریەتی دەستەجەمی: ئەو جۆرەیە كە كۆمەڵێك دەست بەسەر تەواوی دەسەڵاتەكانی دەوڵەتدا دەگرن. لێرەدا بوونی حیزبی قائید و سەركردایەتییەكەی رۆڵێكی رەهایان هەیە بۆ بەڕێوەبردنی وڵات.
هەندێ لە سیماكانی دیكتاتۆرو دیكتاتۆریەت:
یەك: سەركوتكردنی میللەت لە ناوەوەو بەرپاكردنی جەنگ دژ بە دەرەوە.
دوو: لەقاڵبدانی میللەت و ماڵێكردنی یان رامكردنی بە ئایدۆلۆژیایەكی تایبەت.
سێ: سودوەرگرتن لە ئاین بۆ رەوایەتیدان و جێگیركردنی دەسەڵاتەكەی.
چوار: دروستكردنی جیهازێكی هەواڵگری بەهێزو چالاك و بڵاوكردنەوەیان بەناو خەڵكدا.
پێنج: كردنی وڵات بە سەربازگەیەكی گەورەو دانانی وێنەی دیكتاتۆر لە كوچەو كۆڵان و شەقامەكاندا.
لەمڕۆدا هێشتا زۆرێك لە سیستمە دیكتاتۆرو ستەمگەرەكان ماون و حوكمدەكەن. لە زۆربەی ئەو سیستمانەدا تاكە حیزبێك حوكمدەكات، وەك كۆریای باكور و بۆرما و چین و عێراقی بەعس و هەندێ لە خێزانە مەلەكییەكانی وڵاتانی كەنداو. لەم ڕۆژگارەدا بۆ دەستنیشانكردنی سیستمە ستمگەرەكان یان دیكتاتۆرییەكان، پەنا دەبرێتە بەر كۆمەڵێ فاكتەری جیاواز جیاواز، وەك رێزگرتنی مافەكانی مرۆڤ، بێلایەنی و سەربەخۆبوونی دادگاكان، رێزگرتن لە ئازادی رادەربڕین، رێزگرتن لە ئازادی رۆژنامەگەری، رێزگرتن لە ئازادی پەرستن و عیبادەت، رێزگرتن لە پرۆسەی هەڵبژاردن و فرەیی حیزبی و ئاینی…هتد.
دواجار بۆ تێگەیشتن لە چۆنیەتی دروستبوون و هاتنە سەر حوكمی دیكتاتۆرو چۆنیەتی كاركردنی سیستمی دیكتاتۆریەت، ئەوا خوێندنەوەی ئەم كتێبە كۆمەك و یارمەتییەكی باشمان دەكات و دەیان نموونەی زیندووی دیكتاتۆرمان بۆ دەخاتە بەردەست كە تا ئێستا فەرمانڕەوان. لێرەدا پێویستە ئاماژە بەوە بكەین ئەم كتێبە، بە كوردییەكی جوان و پوخت داڕێژراوەو لەكاتی خوێندنەوەیدا هەست بە ئاڵۆزی و گرێوگۆڵی نووسین ناكەیت.
قەبارەی كتێبەكە 517 لاپەڕەی قەبارە بچوك پێكهاتووە، تیراژی 1000 دانەیەو نرخی 8000 دینارە.
تێبینی: بۆ ئەم ڕانانە سودم لە هەردوو ماڵپەڕی وەك گوگڵ و وێكیپیدایای عەرەبی وەرگرتووە.
