بیرمەنی هیندی “ئامارتیا سەن” نووسەری كتێبی ناسنامە و توندوتیژی، ساڵی 1933 لە شاری دەكا، پایتەختی بەنگلادیش لەدایكبووە. باوكی لە زانكۆی دەكا مامۆستای كیمیا بووە. ئامارتیا لەسەر ئاستی جیهانی، بە یەكێك لە بیرمەندە هەرە دیارەكان دادەنرێت. ساڵی 1998 خەڵاتی نۆبڵ لە بورای ئابوری وەردەگرێت، ئەمەش بەهۆی بەشدارییە گرنگەكانی بوو لە بورای ئابوریدا، بەتایبەتی قسەكردنەكانی لەسەر ئابوری لە دیدێكی كەلتورییەوەو توانی كۆمەڵێ رێگاچارەی تازە بۆ زۆرێك لە كێشە ئاڵۆزەكان بخاتەبەردەست، وەك گەشەی جیهانی سێیەم و لەناوبردنی هەژاری و نەخوێندەواری.
ئەم نوسەرە لەم كتێبەیدا كە بە یەكێك لە گرنگترین كتێبەكانی دادەنرێت، جەخت لەسەر چالاككردنی بەها گەردونییەكان دەكات، وەك دیموكراسی و ئازادی و شوناسی كراوە. لە یەكێك لە وتارەكانیدا، دەربارەی پەیوەندی نێوان شوناس و توندوتیژی، باس لەو هۆكارانە دەكات كە خێڵە هۆتۆكانی والێكرد لە رەوەندا و لە ساڵی 1994، قەسبخانەی گەورە دژ بە خێڵی توتسییەكان ئەنجامبدەن. لەو وتارەدا لێكدانەوەیەكی زیرەكانە بۆ دیاردەی توندوتیژی هۆتۆكان دەخاتەڕوو، نوسەر پێیوایە بكوژەكانی هۆتۆ، كاتێ چەكەكەی بە ڕووی توتسییەكدا بەرزدەكاتەوە، گیرۆدەی دەستی شوناسێكی داخراوە بەسەر خودی خۆیدا. واتە ئەو بكوژە تەنها ئینتیمای بۆ یەك شوناس هەیە كە بریتییە لە شوناسی ئەتنی هۆتۆ. ئەگەر ئەو بكوژە بڕوای بە شوناسێكی كراوە هەبوایە، شوناسێك زیاد لە ئینتیمایەك بگرێتەوە: (ئینتیمای بۆ ڕەگەزی مرۆڤایەتی و بنەچەی ڕەشپێستەكان و ڕەچەڵەكی ئەفریقی و گەلی رواندی)، ئەوا بەو شێوە دڕندانەیە براكەی خۆی نەدەكوشت و ئەو قەسابخانەیەی نەدەنایەوە.
ئامارتیا لەم كتێبەدا، لەوە ئاگادارمان دەكاتەوە كە نابێت بۆ دیاریكردنی شوناس، تەنها پشت بە یەك فاكتەر ببەستین، تەنانەت ئەگەر هاتوو ئەم فاكتەرە خودی ئاین بێت. ئینتیمای ئاینی چەند گرنگ و بایەخدار بێت، ئەوا ناتوانێ بە تەنها هەر خۆی شوناسی كەسێك دیاریبكات. بگرە لەوانەیە ببێتە هۆكاری نانەوەی ململانێی توندوتیژو خوێناوی. لێرەدا نوسەر ئاماژە بەو جەنگە دەدات كە ساڵی 1971 لە نێوان بەنگلادیش و هیندستان هاتەئارا، لەپێناو سەربەخۆیی بەنگلادیش. گەرچی ئاینی ئیسلام، ئاینی هاوبەشی ئەو دوو وڵاتە بوو. بەڵام دواجار ئەوە توندوتیژی بوو كە مەسەلەكەی یەكلاییكردەوە. لێرەوە پێیوایە ئیسلام، بە تەنها بەس نییە بۆ دیاریكردنی شوناسی پاكستانییەكان و بەنگاڵییەكان، بەڵكو كۆمەڵێ فاكتەری دیكە هەیە كە بەشدارن لە دروستكردنی شوناسدا، وەك شوناسی سیاسی و زمان و مێژو و ویستی ئایندەیەكی باشتر. نوسەری ئەم كتێبە بە تەواوی باوەڕی بەوەیە كە شوناس تەنها لە ڕێگەی یەك فاكتەرەوە بونیاد نانرێت، چونكە ئەگەر شوناس بەو شێوەیە بونیاد نرا، ئەوا ئەمڕۆ یان سبەی، كێشەی گەورە چ بۆ خۆی و چ بۆ شوناسەكانی دیكەی دەرەوەی خۆی دەنێتەوە. ئەم تاك فاكتەرییە هەمیشە ئامادەیە جەنگی بچوك و گەورە، شەڕی ناوخۆ و دەرەكی بەرپا بكات. بۆچی؟ چونكە هەڵگرانی شوناسی تاك فاكتەری، پێیان وایە شوناسەكەیان، لە هەمو شوناسەكانی دیكە پیرۆزترو بێگەردترە، بەخشینی سیفەتی پیرۆزی و بێگەردی بە شوناس، كارەساتی گەورەو جەرگبڕی لێدەكەوێتەوە.
كتێبی ناسنامە و توندوتیژی لەلایەن حەمە رەشید، كاری وەرگێڕانی بۆ كراوە، ژمارەی لاپەڕەكانی 296 لاپەڕەی بچوكە، تیراژی هەزار دانەیە و نرخی شەش هەزار دینارە.
