پەیڤین لەگەڵا دیوارەكانی
زیندانی شتامهایم
كریستینیا برۆكنەر
و. لە ئەڵمانییەوە: دكتۆر هەژار مەعروف
ئەم سێ چیرۆكەی ژنە نووسەری ئەڵمانی –كریستینیا برۆكنەر- بەشێكن لەو ئەدەبەی لەلایەكەوە ئامادەگیەكی زیندوی ژنە لەبوارە هەرە دیارو سەختەكانی ژیانو، ئەو گیانەیشە كە بەردەوام رۆحی خۆخوازی ئەم رەگەزە رەت دەكاتەوە لەبەرانبەر رووداوە هەرە درامیەكانی ژیانو كارەساتەكانیدا، لەلاكەی تریشەوە وەك كارێكی هونەری دەست بردنە بۆ مێژووی ژیانی ئەو ژنانەی كە لە واقیعدا بەرجەستە بوون، دیارە (دەست بردن بۆ مێژوو یان كەسانی ناو مێژوو)و رەخساندنیان بۆ كاری ئەدەبیو هونەری لەخۆیدا كارێكی ئەستەمەو، هەوڵی زیندوكردنەوەی ئەو سەردەمو كەسانە ئاسان گیرنیە.
لەم سێ چیرۆكەدا كەسە سەرەكیەكان (دیزدەمونەی شكسپیرو كلیومنستراو هیلینی هۆمیرۆس) جارێكی تر دێنەوە ناو گۆڕەپانی رووداوەكانو بەڕاشكاوی چ وەك ژنو چ وەك مرۆڤ لەنهێنیەكانی خۆیان دەدوێن. كلیومنسترا ناپاكی لەئاگامێمنونی سەركردەو مێردی دەكاتو دەیشی كوژێت، ئێستا لەگەڵا لاواندنەوەی لاشەكەیدا هەموو رازو نیازەكانی كۆنو تازەی نێوان خۆیو ئەودا هەڵدەڕێژێت. ئێستا ناترسێت پێ لەناپاكیەكانی بنێت، چونكە ئەو دەسەڵاتەی بەسەریەوە هەبوو لەبەردەستیا مردوەو ناتوانێت لەتەنیا درۆیەكیش پەشیمانی بكاتەوە.
دیزدەمونەیش لەوپەڕی نائومێدیدا هێشتا ئوتێلۆی رەشی خۆش دەوێتو لەبەر پەنجەڕەشو مەرگاویەكانیدا متو چاو پڕ لەبەزەییە، دەیش زانێت ئۆتێلۆ عەبدێكی زەلیلی بازوە بەهێزەكانیەتی نەك عەقڵێكی ناوازە. پێشیی دەڵێت: ئۆتێلۆ تۆ خەڵەتاویت، تۆ خانە گومانێكی كەم عەقڵیت “تۆ بەكوتە پەڕۆیەك هەڵخەڵاتاویت كە مرۆڤ بۆ كەپو پاكردنەوە، تەوێڵا وشك كردنەوەو ئەسرین سڕین بەكاری دێنێت”
لەگەڵا ئەم كەسە زیندوانەی نێو شانۆگەری قولە رەشەكەی ڤینیسیا –ئۆتیلۆ- و داستانی –ئەلیازە-دا برۆكنەری چیرۆكنوس باس لەكچێكی خەبات گێڕی ئەم سەردەمەیش دەكات كە سەر بە رێكخراوێكی قەدەغەكراوەو، دژی دەسەڵاتی ئەڵمانیای ساڵانی سەرەتای حەفتایە، پاشان “گودرون ئینسیلن”ی كچو ئازا دەگیرێ‌و فەرمانی كوشتنی بەسەردا دەدرێ، دیالۆژەكانی لەگەڵا دیواری ژووری زیندانی “شتامهلیم”دا دەبنە دەقی بیروڕاكانی.
ئەم چیرۆكانە لەزمانە ئەسڵیەكەوە كە ئەڵمانیە كراونەتە كوردی.
هاوڕێمان دكتۆر (هەژار مەعروف) بەزمانە پاراوەكەی وەری گێڕاونو پێشكەشی ئەو ژنە كوردانەی كردوە كە كەس بەهاوارو فریادیاندا نەگەیشتو ئەو “لەیلا زانایە”ی جەنگەڵێك لەپیاوانی ئەندامی پەرلەمانی توركیای لەرەگو ریشەوە لەرزاند.
ئەم چیرۆكانە بەشێكن لەو پێنج چیرۆكەی كە بەهەمان ریتمو مەبەست نووسراونو لەنامیلكەیەكدان كە زۆر كەم كەوتۆتە بەردەستی خوێنەرانی كوردستان. بۆیە بەپێویستمان زانی ئەوسێ چیرۆكەی لێ هەڵبژێرین.
سەردەم
-1 –
بۆ “گودرون ئینسلین” پەیكەر ناتاشرێت!
“پەیڤین لەگەڵا دیوارەكانی زیندانی شتامهایم”دا
ناساندن:
گودرون كیژی قەشەیەكی ئەڵمانی بوو كە زمانو ئەدەبی ئەڵمانیو ئینگلیزیو فەلسەفەی خوێندبوو. یەكێ لەتوێریستانو كادیرە رابەرییەكانی رێكخراوی چەكدارو قەدەغەكراوی “باڵی سوپای سوور –بوو كە لای خۆمان بە بادەرمایینهۆف ناسرابوو-” كە لە ساڵانی 968-970دا دروستكرابوو. پاشی چەندین هەڵمەتی چەكدارانە بۆ سەر دامودەزگا سیاسیو ئابوورییەكانی ئەوسای ئاڵمانیای رۆژئاوا، لە 18/10/976 لەگەڵا سەركردەكانی دیكەی ئەو رێكخراوەدا: “بادەر” و “ماینهۆف”و “ڤاسپە” حوكمی زیندانی هەتا مردن دران. گودرونو بادەر ڤاسپە، لەزیندانی شتایمهایمدا لە 18/10/976دا خۆیان كوشت. ماینهۆفیش لەهەمان زیندانداو پێش ئەوان لە 19/5/76 خۆی كوشت.
لە ئەڵمانیادا هەندێك را هەن كە ئەوان خۆیان نەكوشتووە بەڵكو لە لایەن پۆلیسو ئاسایشی ئەڵمانیاوە كوژراون. ئەو قسانەی لەنێو كەوانەدان قسەی خوازراوی كەسانی ترن، وەكو باوك یان مێردی گودرون، یان لە رۆژنامەو كتێبی وەك ئینجیل خوازراون كە گودرون لەمناڵیدا لەقەشەی باوكییەوە فێریان بووەو فێریانكراوە,.
شایزە: وشەیەكی ئەڵمانییەو بەمانای “گو” دێت، لەكاتی توڕەییو كەللەییبووندا زۆر بەكاردەبرێت، هەر وەكو خۆی بە ئەڵمانی هێشتمەوە.
* * *
دەمەوێ قسە بكەم، كاتێك كە من خۆم دەمەوێ، نەك كاتێك ئێوە دەتانەوێ، ئێوەی شایزە!. كاتێك كە من لەگەڵا دیوارەكان دەدوێم! هەموان هەمیشە، بەس لەگەڵا دیوارەكان دەدوێن!. بۆچی بە گۆرەوییەوە هاتوچۆدەكەم؟ چونكە چی دی ناتوانم دەنگی هەنگاوەكانم ببیستم، تەپ، تەپ، تەپ. وەك پشیلەیەك بەئەسپایی دەكشێمو ئینجا تەكانێكو قەڵەمبازێك دەدەم! حەیوانی دڕندەی رامنەكراو لە پشتی شیشەوە. ئێمە دەتانگەزینو بەنینۆك دتانڕوشێنینو دەڕێینە سەرتان.
(گەورە دڕندەی ژمارە.. لە شتامهایمەوە): رۆژانە لەبەرنامەی ئێوارانیهەر سێ كەناڵی تەلەفزیۆنی ئەڵمانیادا. هەر قەفەزی پێڕەوكەی منداڵان كەمبوو. ئەرێ بۆ داوای هەقی هاتنەژوورەوەیان لێناكەن؟.
گشتیان خۆیان بەسەر ئێمەوە قەڵەو دەكەن: پاسەوانەكان، حاكمەكان، رۆژنامەنووسەكانو وێنەگرەكان. لەپێش هەمووشیانەوە خەڵكی تەماشاكەر. تەنانەت كرێی هونەرەكەشمان پێ رەوا نابینن. چەندین ساڵە لەپێناوی ئێوەدا رۆژنامەكانتان پڕ پڕ دەكەین، بۆ ئێوە قازانجمان لەتێچوونمان زۆرترە، ئەی ئاغای springer(1) دوازدە ملیۆن تێچووی بەندیخانەی شتامهایم!. ئەی سەرهەواڵێكی گەورەو زەقی لاپەڕەی یەكەمی رۆژنامەی Bild(2) چەن پارەی پێ پەیدا دەكەن؟ ئێوە بەدیواران دەورمان دەگرن بەڵام ناتوانن لەدەلاقەو پەنجەرە دوورمانبخەنەوە. هەرچەندە ئێستا ناتوانین دەس بوەشێنین، وەلێ هێشتا هەر ئێمەین سەرتۆپی زرتو زەقی هەواڵەكان: “ئەڵمانیا لە شتامهایمەوە حوكمدەكرێ!”. شایزە! ئێوەی دێڵە بەراز قسەتان لەگەڵ ناكەم. ئیدی قسەی لەگەڵا كەس ناكەم. هێشتا دیوارەكانی زیندان لەگوێی ئێوە باشترن. قسە نەكرێ‌و خواردن نەخورێ، گوێ بۆ هیچ نەگیردرێ، هیچ لەمەڕ خۆ نەدركێندرێ، نە میز بكرێ‌و نەگوو. خیشكردنو مانگرتنی هەمەلایەنیو تەواو. ویستم خۆم بخۆمەوەو هیچ نەدركێنم، كەچی میزدانم توندو گرژ بوو. “بڕۆ بۆ ئاودەس، گودرون، پێش ئەوەی ماڵا جێبێڵی!”. من چی دی هەست بە هیچ ناكەم!. هیچ دەنگێ نابیستم. لێدەگەڕێم تا هەموویان بەریز بێن: باوك، دایك، خوشكو برایان، تەواو بەسییە ئیتر! ئەگەر دەرزیی قەوانەكەم لەباڵم بچەقێنم هیچ خوێنی لێنایەت. دەشێ لەسێركدا بازی بكەمو بهێڵم بەمشار بمكەنە دوو كەرتەوە.
من بڕوام بە شۆڕش هەیە. ئا، هەرچییەك بێت مرۆڤ دەبێ وەك دوا شت بیڵێت.
ئەوەی داخۆ كەسێك دەیبیسێت یان نا! “باوكمان لەئاسمان هەموو شتێك دەبیستێ، جگەرگۆشەكەم!”. بەڵێ، بابە! من بەسەر ویژدانی قەڵەوتانەوە دەبمە بار. ئێوە لەمردنی من گوناهبارن. ئەوی ئێوە دەیكەن كۆكوژییە. كۆمەڵ تاك دەكوژێ!. خۆ من جارێ هەناسە دەدەم هەناسەم گا نوزەی دێتو گا فیشكە. هەناسە هەڵمژە. هەناسە بدەرەوە. هەناسە رابگرە. لەدیوارە وە بۆ دیوار پێنج هەناسە، بەسێ‌و بەدوو هەناسەش هەر دەبێت. تیشكی گڵۆپی “نیۆن” كە چاوانم دەسووتێنێتەوە، وەك ئەوەی شیوەنم كردبێت. “تەنانەت فرمێسكیشت وشكە”. باشە بۆ رستە پوچو بێ ماناكانتم لەیاد ناچێت ڤەسپەڕ؟(3) لێرەش پێڵوی چاوم بەهێڵی ئەستوور و رەش دەكێشم. رووم موڵكی خۆمە. ئێوە بەجۆرێكی تر منتان دەسگیر نابێت، وەكو ژنە نەجیبزادەكان لەژێر تەوری سەرپەڕاندندا(4) (لە پێشدا ئارایشت دەكەن ئەوجا نارنجۆك دەخەنە گیرفانیان). ئێ باشە ئینجا چی بووە؟ جەنابی ئاغای springer، ئەمە لەگەڵا كێدا ناگونجێت؟ سەروسیمای تیرۆریستیمان لەگەڵتانا ناگونجێت؟ دەتانەوێت هەموومان بترنجێننە نێو رۆبو جلوبەرگی یەكجۆرو رەنگە رەسمییەوە؟. مرۆڤ دەشێ بەزەیی بەژنانی پاسەواندا بێتەوە كە بەدرێژایی ژیانیان لە شتامهایم، هەموو رۆژێك بۆ زیندان دێنو لێی دەچنەدەرێ. دەتوانیت وشەی بەزەیی لەگەنجینەی وشەكانت دەراوێژیو بیسڕیتەوە، گودرون. توانای بەزەییهاتنەوەت نەماوە. لەرۆژی یەكەمدا حەزم دەكرد گازم بگرتایە لەگۆشتی سپیی باڵتان، بەڵام تەنیا ددانم لێ كرۆژتن، بۆ ئەوەی وریای خۆتان بن.
خەزوورم: شاعیری ئەڵمانزمان، ڤیل ڤێسپەر will vesper!.. “هایلگ فاتەر لاند، ئین گیڤارن داینە زۆنە زش ئۆم دش شارن”. “موقەددەس باوكی نیشتمان، لەمەترسییەكاندا كوڕانت لەدەورت كۆدەبنەوە”. ئەی رات بەرانبەر كچانی باوكی نیشتمانی موقەدەس چییە هەی نازیی بەراز! بەگۆرانییەكانت خەڵكت بێ ئەقڵا كردنو فریوت دان. مەسەلەی بەختەوەری بۆ من هەرگیز پرسێك نەبوو. ئێوە هەی بێ ئابڕووەكان!.
ئا، دایە، من باڵی خۆم دەمژم، ئەگەرچی سەد را لێمت قەدەغە كرد. پەڵەی شینی سەر جەستەی دوای گەمەو دەسبازیی ناو جێگا، من خۆم بۆ خۆمی دروست دەكەم. من چی دی بە كەسەوە پەیوەندیدار نیم. من چی دی كچی قەشەی canstatt نیم، خوشكی براو خوشكەكانم نییم، من هەرگیز ژنی نووسەری بەهرەمەند –Ward Vesp Ber نەبووم، من نە مامۆستامو نە دایكی مناڵێكیش! ئێوە ئەگەر بتانەوێ حاڵی بنو تێبگەن! چۆنییەتی پەیوەندیی من لەگەڵا Andreas Bader، كێشەی شەخسی منە نەك ئێوە.
كاتێك كە لە مردندام، هەر كاتێك مردم- كاتەكان لەرووی رێزمانییەوە راست بەكاربێنە، گودرون! دەشێ خەم بۆ كچی گومڕاتان بخۆنو نوێژ بۆ مردوو بكەن، كە خوا بەزەیی پێدابێتەوە.
ئامین.
“مرۆڤ بۆی هەیە لەدادڕەوی عەدالەتی ئەم دونیایە خۆی بێبەری بكات، بەڵام بۆی نییە لە لێبوردنو بەزەیی خودا خۆی بێبەش بكات”. بۆچی ناتوانم قسەكانی باوكم وەك گژوگیای بێسوود لەریشە هەڵكێشم؟ “خوا رووناكیی رووی گەشی خۆی بەسەرتدا پەخشبكاتەوەو بەزەیی پێتدا بێتەوە”. بەسەر كچەكەتدا تاڤو تیشكی چرای نیۆن پەخشندەبێتەوە، بابە! من پێویستم بە بەزەیی ئێوە نییە!
من دەڕێیمە سەر ئەو وشانەی لەسەكۆی كڵێساوە دێنو ئینجا سەر ئەوانەش كە لەسەكۆی گەورە كڵێساوە دێن! ئیتر هیچ بۆم گرنگ نییە شایزە بڵێم، بەڵام ئەمیش چی دی ئاسودەو رازییم ناكات. ئا بەمە قایلیت دایە؟! چ چاوەڕوانیو ئومێدێك لەدڵاو دەروونتاندا پەنگی خواردبۆوە كاتێك ئەو كۆشە مناڵەتان بەرهەمهێنا، خۆ ئێوە دڵاو دەروونتان هەمیشە پەنگاوی دەرنەبڕین بوو! مناڵانی پاكو بێگەردی خوا؟ ئەی من منداڵەكەم چۆن لەهەمبەر ئەم دنیایەدا بپارێزم؟ خەڵك منداڵا چۆن بەخێو دەكەن؟ باشتر وا نەبوو كە لە پێناوی كۆرپەكەی منو هەموو زارۆكانی دواڕۆژدا ئەم دونیایە بگۆڕین؟ سكپڕبوونو سكپڕی، منداڵبوونو شیردان، ئەمانە گشت بۆ خۆدۆزینەوەی من گرنگ بوون! “ناوی مناڵەكە: Felix. پیشەی باوك: رووناكبیرێكی تێكچوو، مردن بە خۆهەڵواسین. پیشەی دایك: تیرۆریست، مرۆڤكوژ، ئاگرنێرەوە، ئێستا لە شتامهایم”.
من ئیدی كاردانەوەم نییە. وشە زەقەكان كارم تێناكەن. هەست بە هیچ ناكەم. ئەی هەستی خۆرسكی دایكایەتیم بۆ سرتەو جوڵەی لێنایەت؟. من سەهۆڵا ئاسا رچیوم. با بمبەستن، هەتا بتوانم دوای سەد ساڵی تر ببینم لە بزووتنەوەكەمان(5) –بزووتنەوەی خوێندكاران- چ دەرهاتو چ ئەنجامێكیدا بەدەستەوە، ژمارەی مێژوویەك، ناوێك، گودرون ئۆلڕیكاو ئەندریاسی موقەدەس. هەموو موقەددەسەكان لەشتامهایم.
منو ڤاسپەر بەخۆمانو گرێی دەروونیی باوكمانەوە، Felix یش بە خۆیو گرێی دەروونیی باوكو دایكییەوە، ئا بەمجۆرە مرۆڤ هەر دەبێت شێت بێت. “لەنێوانی شێتیو ژیرییدا، تەنیا دیوارێكی تەنگ هەیە!”
گوایە من بە سۆزو عاتیفە سیاسەت دەكەم؟ تۆ دژی ئەمەیت؟ ئەی تۆ چی لەمێشكتدا هەیە؟ تۆ بەسەر كاغەزدا دەلیكێنی، تۆی ئەدیبی میز بەخۆداكەر! تۆ خولقێنەری مناڵێك بویتو باوك نەبوویت، منیش مناڵێكم بە زگ هەڵگرتو دایك نەبووم. ئەو ساتانەی بەردەوام دەتگوت: دەبێت بنوسم! دیالیكتیكە نەفرەتییەكەت، سەفەركردن، جێهێشتن، گەیشتن، فڕین، نیشتنەوە، خەوبینین، جرتو فرت، تێكچونو بەلەسەبوون، تۆی چەپەڵاو شێت! تەرەقەی رەشیشم جارێك بۆ جەنابیشت داگیرسان. ئەوەی تۆ پێویستت بوو كچێكی شەهوەتباز بوو بۆ ناو جێ. رقم دەبێتەوە! رقم دەبێتەوە! جگە لە كینەو رقلێبوون هیچی ترت لەباردا نەبوو. رق لە باوكو باوكی نیشتمانو لەخەڵك كە بۆ سوكایەتیپێكردن ناوی لەوەڕخۆرت لێنابوون. خۆی كەسی خۆشناوێ، بەڵام دەیەوێ خەڵك خۆشیانبووێتو منی بێ مێشكیش بەگەرمی بەپیرتەوە هاتم. “منت خۆشدەوێ؟ تا دوا هەناسەو بۆ هەمیشە منت خۆشدەوێ؟” ئا ئەم ئاشتبوونەوە نەفرەتییە بەهۆی پێكەوە جنسكردن.
“نەتدەتوانی ئاگات لەمنداڵەكە بوایە لەكاتێكدا پۆلیسەكان منیان دەسگیر كرد؟”
جەنابی سەرۆك تۆ لەگەڵا رووناكبیراندا دەدوێی، واز لە تەشەرەكانت بێنە! نەمتوانی منداڵەكەم لەگەڵا خۆمدا بۆ زیندان بهێنم، هەروەها نەمتوانی لەگەڵا خۆشمدا دەربازی بكەم. لەم بەسەرهاتەی تایبەت بە من، Herodes(5) عەوداڵی گیانی دایكی منداڵەكە بوو، نەوەك منداڵەكە، باوكە! ئەم وێنە نەعلەتییانە چین كە بۆمیان دەنێرن. من چی دی نامەوێ كەس ببینم! ئەم لیكڕشتنەی بەدەم گریانەوە: هێشتا یەكەم هاوینمانت لەبیر ماوە؟ قەنەفەی نێو پاركەكەی. Tubingen(6) تۆلە هیچ حاڵی نەبوویت. چەند بەیانێك بڵاوبێتەوە. مەسەلە هەر ئەوە بوو و تەواو، كاغەز. دەشێ مرۆڤ بەهەمان رەوش كۆلارەی كاغەزین بەرزبكاتەوە. جگە لە كاغەزو بۆمبا دەشێ رێگای تری لێكتر تێگەیشتنو حاڵیبوون هەبێت. دەبێت ئەو شتانەی لای خاوەنەكانیان بەنرخو خۆشەویستن، یان لێیان زەوت بكرێن یان وردوخاش بكرێنو تێكشكێنرێن: دەسەڵاتەكەیانو پارەكەیان، دە ئیتر لەمە حاڵی ببنو تێبگەن! “تێكدەرو روخێنەر بوون لە دروستكەربوونو بونیادنەر بوون ساناو ئاسانترن”. نامەوێ لەمەڕ چارەنوسی مناڵەكە هیچ بیر بكەمەوە كە چی لێدەردەچێت.
جگەرگۆشەكەمم كردە قوربانی لەپێناوی ئایدیاو بیرێكی مەزن، ئا،.. مرۆڤ دەتوانێت ئاوا بڵێت، جێی خۆیەتی ئەم رستەیە بەكاربێنم. بزووتنەوەی خوێندكاران. شەپۆلی بەسیاسیی بوون كە لێوەی تۆفانو زریانێك هاتووەتە كایەوە، كە سەرتاسەر جیهانی رۆژاوای گرتووەتەوە. “گوێبگرە، رۆڵە گوێبگرە، چ رەشەبایەك هەڵیكردووە!”. من نامەوێ لەتەوژمی ئێوەدا مەلە بكەم، من نامەوێ دژی تەوژمەكە مەلە بكەم، من دیوارو بەربەستێكم لەتەوژمی كاتدا! ئا ئەم حەماسو هەژانە بێبناغەیەم لەتۆ وەرگرتووەو لەتۆوە فێری بووم، بابە!
“بۆچی لەناو تیرۆریستەكاندا ژنان زۆرن؟” وەك بڵێی ئێستا ئەمە چ رۆڵێكی هەبێت؟ پیاوان= ژنان. ئێمە بوونەوەرانێكین، نەنێرینە، نە مێینە، راونراوینو لەتەنگاوداین، بەردەوام یا تەڵەكە لە بەرپێماندایە، یان كەوتوینەتە نێویو گرتووینی، مێشكمان تەنیا پلانی راكردنو دەربازبوونو رزگاركردنی هاوخەباتەكانمانی تێدایە. هەستو شعوریش لەناڵیندایەو هاوار دەكات، ئیتر بەسە. “ئیدی خەڵك ناتوانن هەموو شتێ لەگەڵا ژناندا بكەن، بەڵام ژنان ئەتوانن هەموو شتێك بكەن”. تێگەیشتن؟ سەركێشی دەكەینو یاخیدەبین وەك پیاوان، بۆمبا دەتەقێنینەوە وەك پیاوان ئێمە لەوان نەترسو بەجەرگترین. ئێمە هیچمان نییە هەتا لەدەستی بدەینو بیدۆڕێنین.
“پۆلیسەكان بەرازن، دەتوانرێ‌و ناڕەوا نییە تەقەیان لێبكرێت”.
ئێ باشە ئۆلریكا! ئەم رستەیە بووە بەسەر دێڕی رۆژنامەكانو قسەی سەرزاران! وەك داڵا خۆیاندا بەسەریاو ئاپوورەیان لێدا، خۆراكێكی دۆزراوە بوو. دەشێ‌و لەتوانادا هەیە تەقە لەداڵیش بكرێت. هەر كە مرۆڤ سەردەقەكەی شكاند، ئیدی كەسێك نییە كە نەتوانرێت تەقەی لێ بكرێت.
“پێویستیی لەسەرخۆكردنەوەو بەرگری لەخۆكردن چەندین سەدەیە لەژناندا كەڵەكە بووەو پەنگی خواردووەتەوە”. خۆ ئێوە تەنیا بە زەبروزەنگ توانیوتانە سیستمی سەرمایەداریتان رابگرنو بیهێڵنەوە. زارۆكان تا دەكەونە گیانەڵا لەلایەن باوكو دایكیانەوە، لێیاندەدرێتو داركاریدەكرێن. سەدان هەزار بەهۆی هەڵە تەكنیكیەكانەوە لەرووداوی هاتوچۆدا دەمرن.
هۆی خۆكوشتنو مردنی ئالوودەبووانی مەشروبو مادە بێهۆشكەرەكان، بارودۆخە بەدو نالەبارەكانن. چونكە مرۆڤ چی دی ناتوانێت بەم رەوشە درێژە بەژیان بدات، تێگەیشتن؟
بۆ وا دەشیڕێنیو هاوار دەكەیت، تاوان وە پاڵنراو گودرون؟ بۆچی دروشمەكان بەنەڕەنەڕ ئاراستەی دیوارەكان دەكەیت؟ میكرۆفۆنەكان، كەوەك سیسرك لەگۆشەو پەنای ژوورەكەتدا جێمان بۆ ساز كردونو چاندوومانن، گوێیان قورس نییە.
من هەتا دان لەزارمدا نامێنێت دەقیژێنم! ئێمە خۆمان هاوێشتە سەر چەرخی مێژوو، بەڵام لەنێوان تەلەكانیدا گیرمان كردووە، گیرمان خواردووە. شایزە! ئەم زۆر بڵێییە بەوێناندنو لێكچواندنی ئایدیاو چەمكەكان. وەك كچی قەشەیەكی ناوچەی شتوتگارت. ئەو رووە گەشو گەنجو دەربڕەی گودرون ئێنسلین! هەموو رووە سفتو لوسەكانی كچانی سەر تابلۆی بەدواگەڕانی پۆلیسدا! ئێ..؟ هیچ هەیە؟ بەدواگەڕەكان، شكاتكەرەكان، پارێزەرەكان- گشتیان ئەو پیاوانەن كە راوی چەند نێچیرە ژنێكی كەم دەكەن. “ئێمە شەهیدانی بزووتنەوەیەكی فیكریی مەزنین! مرۆڤ تەنێ كاتێ دەتوانێ ترسی لە بۆمباكان بشكێ، كە خۆی بیانهاوێژێ”. خراپ نییە گودرون! لە ژێر زەمینی خۆپاراستن لە بۆمباباران، كە مناڵا بووم گوایە گەلێك جاران بەحەماسەوە هاواری بۆمبام كردووە. بۆمبا! بۆمبا!. “سێ جار حوكمی زیندان تا مردن. وەك ئەندامی گروپێك، ناڕەواو چەپەڵانە، بە پاڵنەرێكی نزمو ناجوامێرانە مرۆڤی كوشتووەو هەوڵی كوشتنی داوە”.
چیتر – هیچی تر ماوە؟ ئێوە شایزە، ئێوەی نەفرەتلێكراو شایزە! ئێمە تاوانكەرنین، ئێمە سیاسەت بەكەرەسەو پێكارێكی تر دەكەین، بەهەمان رەوشو لەبەر هەمان ئەو هۆیانە ئێوەش شەڕەكان بەرپا دەكەن.
دەتوانن دادگاییمان بكەن، دەتوانن حوكمی سزا بەسەرماندا دابڕن، بەڵام ناتوانن سیاسەت لەمەسەلەكەمان دەرهاوێژن، تاوانكاریی ئێمە سیاسییە، سیاسەتەكەی ئێوەش تاوانكارییە. ئێمە لە پۆلیس خوڕترو بەهێزتر بووین. تیرۆریستەكانی ئیمڕۆ، سیاسییەكانی سبەینێن. سیاسەت لەناو هۆڵی دادگایشدا پیادە دەكرێت! سیاسەت لەهەموو شوێنێكدا هەیەو پیادە دەكرێت، لەجێی خەوتندا، لە باخچەی ماڵانداو لەقوتابخانەدا. لەگشت شوێنێكدا دەچەوسێنرێتەوە، ئەشكەنجە دەدرێ، دەسەڵات دەسەپێنرێ‌و پیادە دەكرێ. تیرۆر! گودرون، لاتینییەكەی كە Terrereە بیگۆڕە بۆ ئاڵمانی! ماناكەی: تۆقین، تۆقاندن، تیرۆراندن یانی تیرۆر بكەن، ترسو لەرز پەخشكەنەوە، بچەوسێننەوەو تەجاوزی فیكری بكەن.
بەڵام خۆ كە ئێمە چەكی خەباتمان كردە شان تەنیا لەدژی سەروەریو ئاغایەتی سودی سەرمایە بوو. بەپێی ئەم یاسایە هاتینە كۆڕی خەباتەوە.
جارێكی تر دەیڵێمەوە: ئێمە گیراوی سیاسیین! ئێمە تاوانكارنین! حاڵی بوون؟ پرسیارت لێدەكەم جەنابی باڵاترین حاكم، حوكمی ئەبەدیی ئەو گیراوەی مان لەخواردن دەگرێت چەند دەخایەنێت؟ كە هەردەم دەتوانن بەخۆراكاوی نێو شوشە رایبگرنو بە زیندویی بیهێڵنەوە؟ ئەی چ دەكەن ئەگەر خۆم هەڵواسمو بخنكێنم؟ دەتانەوێت سێ جار بمكوژن؟
زیندانیكردنی تەنیاییو هەڵاوێردانی گیراوان، ئەشكەنجەن! من خۆم رۆژی مردن بۆ خۆم دیاریدەكەم. ئێوە هیچ دەسەڵاتێكتان بەسەر ئێمەدا نیە. بە زۆر خواردن كردنە ناو زارو گەرو دەماری خوێن؟ دە جارێكیش خۆراك بدەنە ئەوانەی دەیانەوێ بخۆنو نییانە بیخۆن!. ملیۆنان مرۆڤ برسییانە. دەتانەوێ بەم دادگایی كردنەی ئێمە خەڵك سەرگەرم بكەنو دیدیان وەربگێڕن هەتا موشەكو بۆمبا ئەتۆمییەكانتان نەبینن، ئەو موشەكانەی كە دەتوانن بەهۆیانەوە هەمووان –گشت- هەموو لەناوبەرن. كوژرانی ئەو چەند كەسە كەمەش دەدەنەوە بەروومانداو تاوانبارمان دەكەن. حیسابەكەتان راست نایەتەوەو لەنگە.
گودرون ئێنسلین بۆچ مانی لەنان گرتووە؟ ئەو ئیتر ناتوانێت نان بخوات، ناتوانێت چەناگەی لێكتر بترازێنێتو زار بكاتەوە، بە ددانەكانی دەهاڕێ‌و دەكرۆژێ. زارۆكان لە “بیافرا”ی ئافریقا، لە سۆنگە هەژاریدا برسیین. من برسیمە، تۆ برسیتە، گشت برسیین. “ئێمە برسیو تینوو عەدالەتی تۆین”(7). مرۆڤ منداڵی خۆی بە چاوەڕووانییەكی ئاوا زۆرو بەرزەوە پەروەردەو گۆشكرد. سیاسییە ناودارو ناسراوەكان هاتوچۆی ماڵی باوكو دایكی كردن.
كە خەڵك ئێمەی بیرچۆوە؟ كە ئیتر هیچ كەس نەهاتە قاوشەكەمان؟ كە تەنانەت بۆ داڵەكانیش بەهاو گرنگیمان لەدەستدا؟ كە خەڵك مردوو ئاسا قڕوقەپی لێكردین، ئینجا ئیتر ئێمە بەڕاستی مردووین.
چەنی تر دەخایەنێت كە هێشتا خەڵك دەزانن گودرون ئێنسلین كێ بوو؟
رۆزا لۆكسۆمبۆرگی ساڵانی هەفتا! كە مرۆڤ بەكامی هەموو ئاواتەكانی گەیشت، ئەوەی وەك دوا ئەنجام بۆی دەمێنێـتەوە هەر خۆكوشتنە!
ددانی پێدا بنێن كە لێمان دەترسێن! كە دەتانەوێ لەناومان بەرن، وەك ژنانی جادوگەر بمانسووتێنن. “مادەی تەقینەوە لەبری مادەی دەرسگوتنەوە” –بەسەرهاتی ژنە مامۆستایەك تایبەت بە Stern(9) هەی بەرازینە چەند پارە دەدەن؟ “ئەو وشانە بژمێرن كە مامۆستاكەتان حەزی لێیان بوو، زۆرجار لەسەر زاری بوون: ئێستا- خێرا- بۆ پێشەوە- بەڕێگاوە- دەمودەس- عەفەوی- ئیمڕۆ- لە رەگوڕیشەوە. كێتان وشەی تری لەم بابەتە دەزانێت؟”
“مردن وەك دوا رووداوی گرنگو مانادار” گودرون ئێنسلین وەك ناونیشانی لاپەڕەی یەكەمی رۆژنامە. دوا شریت لەخانەی مەرگەوە. هێشتا پێویستتان بەناونیشانی بچوكتر هەیە؟ دوا خواستی، ئارایشتو رتوشكردنی برژانگی چاو بوو. ئەوی دەئاخافێ‌و قساندەكا نەمردووە. من هێشتا دەژیم! و هیچ كەسێكیش وشەو هەنگاوەكانم نابیستێ. بخەون! بخەون خەوی مرۆڤە دادپەروەرو بەویژدانەكان! بەڵام سبەینێ زوو ئارامیو پشووتان دوایی دێتو ئینجا سەرەی ئێمەیە، هەرسێكمان، بۆ ئارامی پشوودان.
هەر كەسێ حوكمی مردنی بەسەردا درابێت، دەتوانێت پێشی پیادەكردنی حوكمەكەی، دوا خواستو داوای خۆی لای ئەو قەشەیە دەرببڕێ كە بە هەموو گیراوێك دەڵێ: “با.. خۆ هەوڵدەدەم لێتتێبگەم”، من ئەگەر ئەمەم بتوانیایە. بەڵام ددانەكانم بۆ نەترازان.
كە ئەم جۆرە كەسانە دەبینم، چەناگەم رەقو كلۆم دەبێت. گرژبوونێكی ئاوا توند! با لە گۆڕێكی هاوبەشدا بماننێژن! گوێتان لێیە؟ ئێوە… بەدو ناڕەسەنەكان! پێكەوە توڕماندەنە چاڵێكەوە! ئیتر لێرە دەربازبوونمان بۆ نییە. ئێرە دوایین تەڵەیە. ئێستا ئیدی لەژێر دەستانداین. براڤۆ!
هۆی مردن” خنكان بەهەڵواسین “خۆی بە بنمیچەكەدا هەڵاواسی”. ئەمە لەلادێدا باوە. منی كچە قەشەیەكی گوندی، نەكایەنو نە گوریس، بەڵام وایەری قەوانەكەو دەلاقەیەكی بەخاچ داخراو. ئەمە لە مێژە قسەی لێكراوەو بڕیاری لەسەر دراوە. سیستمێكی بنچاوكردنو كۆنترۆڵتان كارایی لەدەستداوە. لەئێوە زرنگو زیرەكترین. ناتوانن لە یەكترمان جیابكەنەوە. تەنیا مردن دەتوانێ لەیەكترمان جیابكاتەوە. بەڵكو ئەمیش نا!
جاران دەمزانی ژیانی راستو باش دەبێ چۆن بێت. ئێستاش بیر لە ماڵێك دەكەمەوە كە حەشارگەی خۆشاردنەوە نەبێت، بیر لە موچەی نێردراو بۆ بانكەكەم دەكەمەوە نەك لە بانك بڕین، با سەعاتی چەڵەمە زەنگ لێبداو منیش هەڵدەستمو ئاوێك بەخۆدا دەكەم، Felixی كوڕم دەگۆڕمو كاكاوی بۆ دەكوڵێنم، دەیبەم بۆ قوتابخانە- كە بەسەر جادەكەدا دەڕۆیت، ئاگادار بە! –رستەی راهێنان بەقوتابیەكان دەنووسم، لەژووری مامۆستایان قاوە دەخۆمەوەو لەمەڕ بەرنامەی تەلەفزیۆن دەدوێمو هەروەها دەربارەی پشووی ساڵانە لەدوورگەی Silt. ئێمە پارە دەخەینە لاوەو خڕیدەكەینەوە بۆ دروستكردنی خانوویەك لە سەوزەڵانی دەرەوەی شاردا. دڵم تێكهەڵدێت، رشانەوەم دێت! دەمڕشێنێتەوە، دەڕشێمەوە بەسەرتاندا!!
پەیكەر بۆ گودرون ئێنسلین دروست ناكرێت. لەكتێبی مێژوودا بە دێڕێكیش باسی ناكرێت. “لەنێوانی ژیریو شێتیدا تەنیا دیوارێكی تەنك هەیە”. بەپێی پەتی دەڕۆم، دایە! ئەو گۆرەوییە خورییانەی كە بەتایبەت بۆ منت چنیبوون، دامكەندن، میزدانم بەهۆی زەویی كۆنكرێتی ژێرمەوە سەرما لێیدەدات. دەمەوێت پێیە رووتەكانم بەسەر خاكو خۆڵدا بڕوات، یاخود بەسەر گژوگیادا، گژوگیایەكی شەونماوی.
پەراوێزەكان:
1-Springer: خاوەنی گەورەترین یەكێتیی كۆمپانیاكانی چاپو بڵاوكردنەوەی رۆژنامەو گۆڤارو كتێب بوو پاش جەنگی جیهانیی دووەم لەئەڵمانیاداو ساڵی 1985 لە بەرلین مردووە.
2-Bild: وێنە- رۆژنامەیەكی زۆر هەرزانو سەرتاسەری ئەڵمانیایە كە رۆژی “8” ملیۆنی لێ دەفرۆشرێت. زۆتر چینی كرێكارو رەشوڕووت دەیكڕێت، ئەگەرچی زۆر درۆو دەلەسە بڵاودەكاتەوەو داكۆكی تەواو لە سیستمی سەرمایەداری دەكات.
3-ڤەسپەڕ: مێردی گودرون ئینسلین بوو.
4-ئاماژەیە بۆ ئیعدامو سەرپەڕاندنی كەسانی ئۆرستۆكراتی لە سەردەمی شۆڕشی گەورەی فەرەنسای ساڵی 1798دا، كە بەرەنگی زەردو ترسو لەرزەوە رووبەڕووی ئیعدام دەبوون.
5-بزووتنەوەیەكی بەربڵاوی خوێندكاران بوو لە ساڵانی شەستەكاندا. داواكانی لەسەرەتادا ریفۆرم بوو لە سیستەمی خوێندنو پەروەردە لەزانكۆو قوتابخانەكاندا دواتر ئاگر ئاسا تەشەنەی كردو بوویە بزووتنەوەیەكی جەماوەریی فراوان كە داوای گۆڕانی ریشەیی لە سیستەمی سیاسی، ئابووری، كۆمەڵایەتیی ئەڵمانیای رۆژئاوادا دەكرد. رێكخراوی بادەرماینهۆف لە 968دا لە كاتی دامركانەوەو ئاوابوونی ئەم بزووتنەوەیەدا دروستكراو بە رەسمی لە 997دا هەڵوەشاندنەوەی خۆی راگەیاند.
6-Herodes پاشای جولەكە لە فەلەستین، لەسەردەمی زایینی پێغەمبەر عیسادا. بەپێی ئینجیل: هێرۆدیس فەرمانی كوشتنی هەموو ئەو منداڵە كوڕانەی لەشاری بەیتلەحم دەركرد كە تەمەنیان لە دوو ساڵا كەمتر بوو بەئامانجی ئەوەی عیساشی بەربكەوێتو لەناو بچێت، كە تازە هەواڵی لەدایكبوون وەكو موعجیزەیەك بەر گوێی هیرۆدیس كەوتبوو، بەڵام نەیدەزانی كام منداڵەیە.
7-Tubingen: ئەو شارەی ئەڵمانیایە كە گودرون دانیشگای تێدا تەواو كردووە.
8-لە ئینجیل وەرگیراوەو گودرون بەمنداڵی لەباوكییەوە فێری بووە.
9-stern: هەفتەنامەیەكی زۆر بڵاو و ناودارە.
-2 –
ئێستا شادمانیت ئاگامێمنۆنی بێگیان؟
“قسەی نەگێڕدراوەی كلیۆمنسترا لەسەر دارەمەیتی پاشای Mykene”
ناساندن:
بەپێی گێڕانەوەی “هۆمیرۆس”ی شاعیری یۆنانی لەداستانی “ئەلیازە”دا، ئەگامێمنون میری میرنشینی Mykene لە یۆنانی كۆنداو سەرداری شەڕی درێژخایەنی “تەروادە” بوو. و لەكاتێك لەو شەڕە گەڕاوەتەوە ماڵێ، لەلایەن كلیۆمنسترای ژنیو Agisthی دۆستی ژنەكەیەوە دەكوژرێت. Parisی شازادەی تەروادە، هێلینای ژنی میری میرنشینی Spartaی یۆنانی دەفڕێنێ‌و ئەمە دەبێتە هۆی هەڵگیرسانی شەڕی تەروادە. تەروادە ئەو شارە كۆنە بووە كە هێلینای فڕێندراوی تێدا دەستبەسەر بووە. هێلینا خوشكی كلیۆمنسترا بووە.
ئاگامێمنون ویستوویەتی بەشەڕ ئەم هێلینایە رزگار بكاتو هێرشی بۆ تەروادە بردووە. وێرانەو كەلاوەكانی تەروادە دەكەوێتە سەر كەناری تەنگەی ئاوی “دەردەنیل”ی توركیای ئەمڕۆ.
مایینی “تەروادە”ش هەر لەمەوە هاتووەو یەكێك بووە لە رووداوەكانی ئەم شەڕە. فانتازیای نووسەر لەشەقەی باڵا دەداتو بۆ پتر لە سێ هەزار ساڵا پێش ئێستا دەمانگێڕێتەوە. رووداو و بەسەرهاتەكانی ئەو سەردەمە تەمومژاوییە گرێدراونەتەوە بە رووداوە رۆژانەكانی ژیانی ئیمڕۆی مرۆڤو لەجوغزی نێوەڕۆكگەلێكی سەرەكیو گشتیدا تێیاندەڕوانێ، وەك: ئاشتی، شەڕ، دەسەڵاتخوازی، ئەڤین، ژنو پیاو، سێكس، ژینخوازیو مەرگخوازی.. هتد.
نووسەر، لەبری كلیۆمنسترا دەكەوێتە دووان، بەڵام چ دووانێك..
* * *
لێمگەڕێن با لەگەڵیدا بەتەنیابم!. ئەو مێردم بوو، كە مردووە ئیتر ترستان لەچییە بەسەری بێت؟ نەكا.. دووجار بیكوژم؟ ئەو شایەنی ئەوە بوو دوو جار بكوژرایە.
ئاگامێمنون! تۆ خۆت گوتت: لای بنەماڵەی ئێمە تەنیا یەك شت هەیە: بكوژیت یان بكوژرێیت. پێمگوتیت؛ باشە دە بمكوژە! بەڵام بەمە دەتكەمە پیاوكوژ! كەچی ئەمێستا پێچەوانەكەی روویدا.
هەروەها وتیشت: بەكەس مەڵێ شادمانە، هەتا نەمرێت. ئێستا ئیتر شادمانیت؟ ئەم بەیانییە جوانە. ئەگامێمنون! هەرگیز بۆت دەركەوتووە كە دەشێ بەیانییەك جوان بێت؟ نیوەڕوان سێبەری دار زەیتونەكە دەزانیت؟ پیاوانی كۆشكەكەت دەستی درود بەرزدەكەنەوەو سڵاوت لێدەكەن، لێدەگەڕێیت بەردەوام وشەی نوێ بەكاربێنن: هایل! زیگ!(1) زۆیس(2) ئاگامێمنون! باشە بۆ بە: بەیانیت باش سڵاوت لێناكەن؟ شتێكی زۆرە ئەگەر ئەم بەیانییەش خۆش بێت. من رۆژانێكی هێندە زۆر خۆشیم لەژیان نەدیوە، ئاگامێمنون!. من دەبوایە لەودیوی دیوارەكانی Mykene وە بەدوای بەختیاریدا بگەڕامایە. بەزەیم پێتدا نایەتەوە، ئاگامێمنون. سەگەكەت مردووە، هیچ سەگێك ئەوەندە زۆر ناژی!! من چی تر ئەو ژنە نیم كە جاران لەسەر گاشە بەردەكان دەوەستاو چاوەڕێی دەكرد. رقم لە زەریا دەبێتەوە!، رقم لەوە دەبێتەوە كە لە لێواری زەریادا راوەستمو بەدوای ئەو بەلەمانەدا بڕوانم، كە دەڕۆنو ناگەڕێنەوە، ئەگەریش گەڕانەوە دە ساڵیان پێدەوێ، دە ساڵا، زۆر درەنگە، درەنگ! كاتێك خەڵك هەواڵی گەڕانەوەی بەلەمەكانتیان راگەیاند، ئەمن پشت لە زەریا راوەستابووم، mykeneم بینی ببوە كەلاوەو وێرانە، پەیكەرە شێری بەر دەروازەكەت وردو خاشو چاوبازەڵە لەسەر گۆڕت سەوز بووە. رقم لە زەریا دەبۆوە بۆیە لەئاوی گەرماوەكەدا خنكاندمیت. ئاگر توخمی پێكهێنەری تۆیەو هی منیش ئاو، تۆ ئاگر دەنێیتەوەو ئەزیش لەئاودا دەخنكێنم.
رووناكیی مەشخەڵی ئاگرم بینی. دەشتو دەر دەسوتان، شاخ بە شاخ دەسوتاو درودی ئاگرینیان بۆ یەكتر دەنارد. بۆ هەر لایەك ملت دەنا، ئاگرت لەپێشی خۆت بەردەدا. بە ئاگر مرۆڤ هیچ پەیامێكی خۆش راناگەیەنێ.
لەوێدا، لەتابوتەكەتداو لەهۆڵی گەورەی كۆشكەكەتدا درێژ بوویت. هەرگیز گوێت لێنەگرتم، ئەمێستا گوێم بۆ رادێرە، باش گوێم بۆ رادێرە، ئاگامێمنونی مردوو!. خەڵك، لەسەر ئەوەی كە ئایا Agisth ئەم كارەی ئەنجامدا یاخود من، قسەو باس دەكەنو رای جیاوازیان هەیە. لەدڵدا سەد جاران خۆزگەم بۆ مەرگت خواستووە. تەماو نیازی ئەنجامدانی كارێك حسێبە، نەك خودی ئەنجامدانەكە. ئەز ئیسفەنجێكم تژی لە كینەو رق وای لەو كەسەی كە دەیگوشێت! تەزو بەلەشمدا دێت، ئاگامێمنوون!
من لەو ژنانە نیم كە بەمێردەكانیان دەڵێن: “یابێ قەڵغانەكەت ناگەڕێیتەوە، یان بەكوژراوی لەسەر قەڵغانەكەت درێژ دەبیت”. بە Orestی كوڕم گوت: “ئەگەر قەڵغانەكەت بووە كۆسپو تەگەرەی رێگەڕۆیشتنت، لەنێو گژوگیادا توڕیدە”. لەمەڕ Orest، دەڵێن گوایە نایەوێت ئازاری مێشێكیش بدات. ئێ بۆچی ئازاری بدات؟ مێشەكان دوایی تۆڵە لە كلیۆمنسترای دایكی دەكەنەوە تكام لێكردیت تا لەبری چەپاوی راووڕووت، هەندێ تۆو گوڵم لە تەروادە بۆ بهێنێت. تۆوەكان دەرسكێنو گەورەدەبنو دەگەشێنەوە. ئەو گوڵانە بۆ باخچەو تەبارەكانم، باخچەكانی كلیۆمنسترا كە ئێستاكە بوونەتە شەخەڵاو وێرانە. ئەو باخچەیەی كە دەبوایە منداڵانو نەوەكانمان گەمەیان تێدا بكردایە.
منداڵەكانم، من بە زگ هەڵمگرتنو هێنامنە دونیاوە. دایەن خۆراكی دانێ‌و بێخەمی كردن، كەچی ئەوان دایەنیان خۆشدەویست نەوەك دایكیان منیش هەروەها دایەنەكەمم خۆشدەویست نەوەك دایكم.
دوژمناێتی لەنێوانی باوكو كوڕ، دایكو كچدا باوە. لای خواكانیش هەر وەهایە. ئێمە دوژمنمان بەخێوكرد كە دەیانەوێت لەناومان بەرن. هەژاران، منداڵەكانیان بەخاوەنو گەورە دەكەن چونكە لەكاتی پیریو كەنەفتیدا دەیانژێنن.
لەكۆچەو كۆڵانانو لەسەر گردۆڵكەو بەرزاییەكاندا گەلێكم دیتن، ئاگامێمنون!. چۆن دەكاریت فەرمانڕەوایی بەسەر كەسێكدا بكەیت كە نایناسیت؟. لەدەوڵەتێكدا دەبێت هەمووان یەكتر بناسن، هەم گوێڕایەڵانو هەم حوكمڕان. مرۆڤ دەبێت گوێی بۆ هەموو دەنگێك ئاوەڵابێتو هەموو دەنگێك ببیسێت. بەڵام هێشتا هەندەك هەن بە دەنگی بەرز قسەدەكەنو هەندیكیش نزم، هەندێكی تریش قسان ناكەن. پیاوان لە Agora(3)دا تەنیا بۆ قسەكردن كۆدەبنەوەو بەس. بۆ یۆنانییەكان، ئاخافتن وەك هەناسەدانە، ئەوی هەناسە بدات، قسەدەكات، دەتەوێت بزانیت ئەمە قسەی كێیە؟ تۆ ئەو كەسە ناناسیت، نا، كەسیان ناناسیت! تۆ هەروەها ژنەكانیشت ناناسیت، ئەوان دەچنە سەر كانیی یاوەكو سەر رووبار. لەوێ قسان دەكەن، جلكو سیپاڵانیش دەشۆرنو ئاویش دەهێنن. ئەوان كاركردنو قسەكردنیان یەكن. وەك پەلەورو مەلان دەجریوێنن، وەلێ ساتێ پاشا دێت ماتو بێدەنگ دەبن.
ژیانی ژنو مێردیم لەگەڵا تۆدا ساتێك كۆتایی هات كە “ئیفیگێنی”ی كیژمانت لەپێناوی توندەبادا كردە قوربانی تا بەلەمەكانتان بگەێنێـتە تەروادە. بۆ لێنەگەڕایت “هێلینا”ی خوشكم لەتەروادە بمێنێتەوە؟ ئەو كەسەی جوان بێت، ئیتر بێ گوناهە؟ بۆ ئەوەی كێڵگەكانت وێران نەبن، جەنگت بەسەر دەریادا بۆ وڵاتێكی دوور گواستەوە. مەڵبەندەكەت پارێزراو هیچی بەسەر نەهات. عەردهەژیانو شەڕەكان، بومەلەرزەكان بەس نین؟ كەلاوەو وێرانەكان بەس نین؟ مردووەكان بەس نین؟ زەبروزەنگی خواكان، زەبروزەنگی پیاوان! ئێوەش دەتانەوێ رێك لاسایی خواكان بكەنەوە ئەو شەڕو كوشتارەی پیاوان شەرەفدار دەكات، شەڕی شەرەف! ئاگامێمنون! بۆمی روونبكەرەوە: ئەمە چ شەرەفێكی تێدایە كاتێك پیاوێك پیاوێكی تر دەكوژێت.؟ ئەو بەمە سووكایەتی بەدایكی دەكات كە بەدونیای هێناوە، بە باوكی كە خوڵقاندوویەتی، بەژنەكەی كە خۆشیدەوێت. خۆشەویست ئاگامێمنون! خۆشمویستیت ئەگەرچی مێردی یەكەمو مناڵە نۆبەرەكەمت كوشت. تۆڵەی گوناە بەگوناە دەسەنرێت. دەست لەمە هەڵبگرن! بەسییە ئیتر دەسهەڵگرنو وازبێنن!
ئەز كلیۆمنسترا، خوشكی “هێلینا”ی جوان، خەڵكی سپارتا!
ئەز كلیۆمنسترای دایكی سێ كیژو كوڕێك.
ئەز كلیۆمنسترای یاری رەدووكەوتووی Agisth!
ئەز هەر ژنی ئاگامێمنون نەبووم! گەلێكم هەوڵدا تا ناوەكەم لەگەڵا شتێكی جواندا باس بكرێت: ئەستێرانی ئاسمان، باخچەو تەلانەكانم، چینیو دەفرێك، بەڵام دەفرەكە وردو خاش بوو، پارچەكانی پەرشو بڵاو بوون. پلوسكی شەستەباران پاشماوەی باخچەكانم وێران دەكاتو خەڵك تاسەی بینینی پشتێنی كلیۆمنسترا لەئاسماندا ناكات.
ئایا كوشتنی Kassandra(4) كارێكی بێمانا بوو؟ بە Agisthم گوت: وازی لێبێنە با بۆخی بژی. دوور نییە Orest حەزی لێبكاتو دلۆڤانی بێت، ئەوان هاوتەمەنن. لەوانە بوو دڵی لێی بچووبا، ئەوی تۆ خۆشت بویستایە، Orestیش خۆشیدەویست، حەزو خولیای ئەو تۆڵە سەندنەوەیە. هیچكەسێك وانێكی ماسیگرو هینی شوانو یارۆی گۆزەكەر ناكوژێت، ئەمانە بەهای كوشتنیان نییەو بۆ كوشتن ناشێن. ئەمانە لەتۆڵەو غەزەبی خواكان پارێزراون. بەختەوەریی هەژاران لە گومناویو نادییارییاندایە.
ئەگەر تەنیا یەكجار لەگەڕانەوەتدا كچە كۆیلەیەكت لەگەڵا خۆتدا نەهێنابا!. بۆچی قەڵا بۆ خۆتان دروست دەكەن، كە پێتان خۆشترە لە نێو زكی تاریكی بەلەماندا بمێننەوەو لەژێر رەشماڵاندا بژین؟ بۆ پاراستنی تاڵانیو چەپاو، تەنیا گەنجینەو ئەمبارێكت بەس بوو. بۆچی كچۆڵە كۆیلەكانت بە ئەمبارو گەنجینەكەت ناسپێریت، هەتا كەسێ دەستیان بۆ نەبات؟ وادەزانیت چ شتێكم لەمەڕ كیژی گەورە قەشەی تەروادە نەبیستووەو نایزانم؟ یان هەر هیچ دەربارەی كۆیلە كیژۆڵەی ئاخیل؟ Kasandra دوایین یارت بوو بۆیە پێویست بوو بیكوژین.
كێ دەیەوێت پێشبینی ئەوە بكات كە لەداهاتوودا چی روودەدات؟ هیچ كەسێك! گوێت لێیە؟ ئەز دەڵێم هیچ كەس! ئەم ژنە بەدو ناكەسە هێند لەژێر لێوەوە نزا بەدەكانی بەناو كۆڵانەكانی Mykeneدا پەخشكردەوە، هەتا پێشبینییەكەی وەڕاست گەڕا: Orest تۆڵەی باوكی دەكاتەوەو دایكی خۆی دەكوژێت. ئێمە Kassandra مان دەمكوت كرد.
ئەوان سەعاتی پێش خۆرهەڵاتن. سەعاتی كوشتنەكە. ئەو سەعاتەی تێیدا لەرز دەتگرێت، دەزانم. لێفەیەكت دەوێت؟ سەعاتی لێكدابڕانو دواماڵاوایی. لەم سەعاتەدا ماسیگرەكەم بۆ سەر وشكانیی ئەمبەر، گێڕامییەوە.
تۆ بۆیە توانیت سەركردایەتی شەڕەكان بكەیت، چونكە خەڵكانی تر كێڵگەكانتیان بۆ بەرهەمهێنایت، دانەوێڵەیان بۆ خڕكردیتەوە، ترێیان بۆ كردیتە شەراب، ماسییان راوكرد هەتا دەرخواردی ژنو منداڵانی بدەن، ئیدی بۆ دەبێ سەرتان سوڕبمێنێت كاتێك مناڵەكانتان لە پیاوانی تر بن؟ دەیباشە چی حیسابە، ئاگامێمنون، تۆ بێژە، چ حسابە؟ ژمارەی ئەو كوژراوانەی كە تۆ جێیاندێڵیت؟ یان ئەو كوڕانەی كە لەتۆماوی تۆن؟ هەركەسێك كە رمێكی هەبێت، دەتوانێ بكوژێت. هەموو پیاوێك دەتوانێت منداڵا دروست بكات.
دەڵێن گوایە مردوو پاش مردنی بۆ ماوەی سەعاتێك قسەی دەوروبەری خۆی دەبیستێت. كەواتە باش گوێبگرە! Elcktra. Agisthی كچمان بە جووتیارێكی باشو گوێڕایەڵ بەشوو دەدات، كە پیرەو ئیتر مناڵی لێناكەوێتەوە، Elektra داوای حەقبەشی خۆی لە Mykene ناكات، بەڵام داوای تۆڵە دەكات. Igiphigenie كە تۆ كردتە قوربانیو Artemis رزگاریكرد، ئێستا لەمیحرابی خوادا زێوانە، ئەو بەرخێكی هێورو لەسەرخۆ بوو، وەلێ تۆ وەكو حەیوانێك كردتە قوربانی، كیژی سێهەممان، Chrysosthemisی ناسكو نازدار، هیچ ترسم لێی نییە، منداڵێكی بێدەنگو رووخۆشە كە تۆ بەئاستەم دەیناسیت. دەمێنێتەوە Orest كە نائارامو بێ ئۆقرەیە. مرۆڤە نائارامو بێ ئۆقرەكان ترسناكن. تۆ دەتگوت: لای بنەماڵەی ئێمە تەنیا یەك شت هەیە، بكوژیت یان بكوژرێیت، یەكەم ئەمیانو پاشان ئەویان. ئێستاش هەر ویستی خواكان دەكەیتە بەهانە؟ ئەی شانازییەكەت كوا، پاشای شانازیكەری نیشتمانەكەت؟
بۆچی ناڵێیت ئیرادەو ویستی خۆم بوو. ئەز ویستم تۆڵە بكەمەوە. ئەز ویستم وڵات داگیربكەم. ئەز حەزم لەشەڕەو چێژی لێوەردەگرم. ئەز ویستم كچی پاشای تەروادە لەبەرپێی خۆمدا ببینم! تۆ پێویستت بەوەیە كە ژنانی كۆیلەت لەدەوروپشت بن نەك شاژن. گوایە ئەمانە هەمووی ویستی خواكانن؟ خوداكانن بەهانەو بیانووی پاشاكان! ئەوانە لەشەڕو پێكدادانەكاندا دەگلێنو دەگەوزێن. ئازاو جوامێرەكانن. ئەمە قسەی خۆتانە. كاتێك تەروادەییەكان رمەكانیان دەهاویژت، جەنابت لەكوێ بوویت؟ لەبری جەنابت كێ كەوتو گەوزا؟ چۆنە وا بەساغی گەڕاویتەوە؟
ئێستا ئیتر لەتۆ چی دەمێنێتەوە؟ دوو مشت خۆڵەمێش، پارچە وردو خاشەكان، دەروازەی نێوان دوو شێرەكە. گۆڕێ ئاگامێمنون. تۆ نەمریت دەوێ. بەڵام ئەز دەمەوێت بمرم. دەمەوێت لەبیربچمەوە. با ناوی كلیۆمنسترا بەزاری كەسدا نەیەت.
لەم دەڤەرەدا وا باوە: كاتێك لەناپاككاریو گوناهی یەكێك دەبوردرێت، كشتەكێك لە دەنكە قەزوان لەدەوری تەوێڵی دەبەسترێت. چڵی دار قەزوانێكم لەسەر جێگای خەومان دانا، تا باش بزانیت كە هەموو شتێكیان بۆ دركاندبوومو لێشت خۆش بووم. باخێكم لە دار قەزوان بۆ بە هەدەر دایت! بەیادی بێنەرەوە! رمەكەتم بەگوڵی یاسەمین داپۆشیو رازاندمەوە تا نەوەكو لەگزنگی بەیاندا بەیەكەم تاڤی هەتاو بریسكە بداتو لەخەوت راتپەڕێنێ. دێر هەستایتو رابوویت، ساتێك بەڕمی گوڵڕێژەوە لەژوورەكەم چوویتە دەرێ، هەموو خەڵك لەقاقای پێكەنینیاندا. ئاخر لەم دەڤەرەی تۆدا خەڵك زوو زوو پێناكەنن.
ئەز دەبێ چ بكەم؟ خواكانت داوای چیم لێدەكەن؟ چییان لێم دەوێت؟ خۆكوشتن؟ پەژیوانی؟ چما پەژیوانی؟ لەبەر ئەوەی یەكەم مێردمت كوشت، كە من هێشتا تازە دەگەیشتمێ؟ هەروەها منداڵە نۆبەرەكەم؟ بۆ ئەوەی كە Ipkigenicی كچمت لێسەندم؟ یان بۆ ئەوەی دەساڵان رۆشتیتو بە جێتهێشتم؟ دڵسۆزیو پابەندیی ئەو ژنەی كە تۆی خۆش ناوێت، چ سوودێكی هەیە؟ منو تۆ لەیەك گۆڕداو پێكەوە درێژ نابین. با Kasandraی جوانی لەتەروادە فڕێنراو لەبەرپێتدا بنێژن.
چەندە حەزت لە: مەمكۆلانی گچكەو توندوتۆڵا، پێی ناسكو نەرم نۆڵا، پلوپۆی رێكو جوان بوو. چما خۆت هێندە جوانیت ئاغا مێمنونی پیرو كاڵا؟ ورگی قورسو داچەكاو، پشتملی ئەستورت چەوریو بەز، لاقەكانت بەدووی خۆتدا رادەكێشیت، دەستو مەچەكی هێز لێبڕاوت تەكەیان دێ. لاقە كەچو گێڕەكانت لەقاڵب درابوون. پێت وایە ئەز بە مانەم نەزانیبوو؟ ئەز دەمودەست نەمبینین، بەڵام كاتێك كە بینیمن، هێشتا دەستم لەوە هەڵنەگرت كە هاوسەرەكەمم خۆش بوێت. ئەز پرسیار دەكەم: كامە ژن دەتوانێت لەمەڕ خۆیەوەو دەربارەی خۆی بڵێت كە هەرگیز بیری لەكوشتن نەكردووەتەوە، هەرگیز خەونی بەكوشتنەوە نەدیتووە؟ ئەو ژنە درۆ دەكات! ئەز دەڵێم. پێش ئەوە بمكەیتە مرۆڤكوژ، سەدجاران بیرم لە كوشتن كردوەتەوە. گوناهەكەی لە ئەستۆی تۆدایە.
ئاوێنەكەم- ئەوە ئەز! ئەزی من، كە هی خۆمە. كە بەرەو تەروادە ملت نا، ئاوێنەكەت لێسەندم. بێ ئاوێنە- بێ خۆشەویستی؟ پیاوێكی تر ئاوێنەیەكی تری بەدیاری پێدام. رووخسارم رووتو قوتە، تۆ هەرگیز بەم جۆرە منت نەدیوە. خەڵك چاوەڕێی ئەوە لە شاژنێك دەكەن كە رووی خۆی ئارایشت بكات، كە رووی راستەقینەی خۆی نیشان نەدات، مەگەر خێزانەكەی لەپرسەو ماتەمینیدا بێت. بنەماڵەكەی تۆ هەمیشە لەپرسەو ماتەمینیدایە. ئێستا خۆم ئارایشت دەكەم ئاگامێمنون! هەتا نیشانی بدەم كە پرسەت بۆ ناگرم. ئەو مەمكدانە دەبەستم كە مەمكانم قوت رادەگرێت، ئەو جلو بەرگە هەڵدەبژێرم كە بەكچێنی لەبەرم دەكردن، ئەو جلەی كە درزێكی درێژی تا سەرەوە تێدا بوو.
لاقەكانم تا ژوور ئەژنۆم رووتن. ئەز بەزم پەیدا كردووەو قەڵەوم. هەرگیز منت بەگریانەوە نەدیتوە ئاگامێمنونی پیر! هەنووكە ئەسرینم دەبینیت. ئەز بۆ كڵۆڵی خۆم دەگریم. تۆ ناتوانیت چی دی چاوانت لێكبنێیت. چاك بنواڕە! سەردەمێك دێت كە ژنان دەنگی ناڕەزاییان بڵند بكەن، ئەوجا كەس داوای ئەوەیان لێناكات كە بەجوانیو لاوی بمێننەوە. ئەمەی داوای دەكەن نە خاسیو چاكەیەو نە بلیمەتیو لێهاتوویی.
دەبوایە Agisth منی فڕاندبا، وەك چۆن Parisی شازادەی تەروادە هێلینای خوشكمی فراند. ئەز ئەوەندەی هێلینا جوان نەبووم؟ جوانیی من ئەوەی نەدەهێنا شەڕی لەسەر بەرپا ببێت؟ ئێستا ئەز چی بكەمو چارم چییە.؟ پرسیار لەخواكان بكەم؟ بەڵام خۆ خواكان لەگەڵا ژناندا نائاخەفێن، با.. خۆ ئێوەش بەمە باوەڕدەكەن! ئەز بۆ ئەوە نوێژم كرد كە توندەبا بنیشێتەوەو بەلەمەكانتان نەگەنە تەروادە.
پێم دەڵێن گوایە نوێژەكەم بەكامی دڵا نەكردووە. بگەڕێمەوە لای شوانەیاری پێشینمو لەگەڵیا چاودێری بزنەكان بكەم؟ بەڵام خەڵكی هەر زوو دەمبیننەوە. ئەوان پێویستیان بە من هەیە وەك شایەتێك.
پاڵەوانی ناودار ئاگامێمنون بەخۆیو چاوانی ئاگرینییەوە! ئێستا كێ پێڵوی چاوانت بۆ لێكبنێت؟ Kassandra مردووە. Elektraی كچت؟ یان ئەز؟ ئەو كاتانەی كە خەونم پێوە دەبینیت- با.. با.. راست دەبیستیت ئاگامێمنون!، ئەز خەونم بەتۆوە دەبینی- كە رمەكەت هەڵگرتبوو. هەردوو رمەكەت؛ لەیادت ماوە؟ كە دەتویست یەكێكیان بەكاربێنیت، ئەوی تریانت دادەنا. بەشەو ئەمیانو كە رۆژ دەبوویەوە ئەوی تریان، با… ئاگامێمنون! با.. ئێستا هەردووكیان درێژبوونو كەوتوون.
هەر دەبوو بخنكێنرێیت بۆ ئەوەی گوێم لێبگریتو بۆ كلیۆمنسترا كاتێك تەرخان بكەیت. ئەز تەڵقینت دادەم، باش گوێ بگرە! ئەوەی پێشتر ئەنجامو چارەنووسی شەڕەكانی دەسنیشان كردووە “زۆیس” خۆیەتی. ئەمەت لە بیركرد ئەی پاشای شانازیو بەهكەری- Mykene.؟ وای لەم ملكەچیو داماویو بێدەسەڵاتییەی ئەو پیاوەی خولیاو سەرخۆشی دەسەڵاتو فەرمانڕەواییە. تۆ پێكەرو دەسكەلایتو بەس. كەوابێت خەڵك بۆچی شكاتم لێدەكەن؟ ئەز تەنیا ئەوەم كرد كە خواكانت گەرەكیان بوو! ئەز ناتوانم چاوەڕێ بكەم. ئەز بەكەڵكی بێوەژنكۆشی نایەم. لەوانە بوو لەشەڕەكاندا بكوژرابایت، بۆیە هێندە فرمێسكم هەبوون، ئەگەری كوژرانت پێی باراندم. ئێستا تۆ پیرەمێردێكیت. كاتێك گەڕایتەوەو بینیمیت، هیچ بەزەییم بۆت نەبزووا. Kassandra لە هەمان عەرەبانەدا لەبەرپێتدا دانیشتبوو، جنێوو نزا. بەدەكانی بەدەوری خۆیدا دەپرژاندن. تەختی خەوەكەت دەساڵان خاڵیو چۆڵا نەبوو. پیاوێكی تر گەرمی دەكردەوە.
هەر كە رۆژ بەسەر بەرزاییو گردەكانەوە هەڵهات، دەمامكە زێڕینەكەت لەسەر دەكەن. زەڕەنگەرەكەت دێتەوە یاد؟ زۆر لە بەرامبەرتا دانیشتو لەناخت وردبوویەوەو چوویە نێو ناختەوە. ئەو پێشبینی كردو تۆی بۆ هەمووان دەرخست. ئەز هەتا گەڕانەوەت، هەتا مردنت، دەبوو دەمامكەت بۆ هەڵگرمو بیپارێزم. گەلێك جاران لەئامێزمدا دامدەناو قسەم لەگەڵا دەكرد. وەك چۆن ئێستا لەگەڵا خۆتدا دەدوێم. جاران هێشتا ردێنت بەرنەدابۆوە. لەتەڕوادە سەرتاش قاتی بوو؟ ویستت بەدڵی Kassandra بێت؟ بۆ ئەوەی ژێر چەناگەی چرچو لۆچتی پێ بشاریتەوەو نەیبینێ؟ چوونكی گوێ زۆر شلدەكەیتو دەتەوێ هەموو شت ببیستیت، گوێچكەكانت رەپ راوەستاون. دەڵێن: ئەوی زۆر گوێقوڵاخ بێت، ئەوە ترسی هەیەو هەر بۆیەش گوێیەكانی وا گەورە دەبن.
گۆڕەكەت ئامادەیە، ئەشكەوتێكە بۆ زەبەلاحان. هەموو ئەو شتانەی دروستیان كردن، لەبەر زۆر گەورەییان بۆ مرۆڤ نەدەشیان. شوراكانی Mykeneتان هێند سەختو پتەو دروستكردن، كە هاوارەكان، هاوارەكانی من، نەیانتوانی بیانبڕنو ئاودیوی ئەودیو ببن. خۆرەتاو هۆڵەكانی كۆشك رووناكو گەرم ناكاتەوە. لەسەرما لەرزت لێهاتووە ئاگامێمنون؟ گەلێك جار شانازیو بەهت دەكردو خۆت هەڵدەكێشا: ئەز لەكانزام. دەباشە ژەنگ هەڵێنە. ژەنگیش دادەڕزێ‌و هەڵدەوەرێت. ئەز دەمەوێت ببمە خاكو خۆڵا. نە وێنەیەكی كلیۆمنسترا، نە دەمامكێك تەنیا هەواڵێك، تارماییەك كە خۆی بەسەر Mykeneدا دەكێشێت. تۆ بچوكیت ئاگامێمنون، ئایا دەتزانی كە هێندە بچوكیت؟
لەگۆڕەكەتدا كە لەشێوەی Phallus(5) دەچێت، ترس دەتگرێت. وا دەزانیت خەڵك ئەو Fallus ە ناناسێتەوە كە بەم زووانە دەبیتە دیلی؟ لەسەر گردۆڵكەكە گژوگیا شین بووە. دوێنێ لەوێ بووم. بەیبوونو گوڵاڵە سوورە گەشاونەتەوەو خەڵك بەسەرتدا دێنو تێدەپەڕن. شەمشەمەكوێران لەگۆڕەكەتدا جێ بۆ خۆیان چێدەكەن. كاساندرای یارت پێشبینی ئەمەی بۆ نەكردیت؟ مشكو جرج، پاشتریش شوانەكان لەكاتی هەورە تریشقەدا، گۆڕەكەت دەكەنە پەناگای خۆیان. گۆڕەكەت سەرسامیان دەكاتو موچڕك بە لەشیاندا دێنێ، ئینجا مەڕو بزنەكان بەكۆمەڵا بە پرتاو خۆیان دەكەن بەناو دەرگای مەزارەكەتدا، بەپێستە چەورەكەیان دیوارەكانی دەكڕێننو سافو لوسی دەكەن.
پەزەكان بەسەرتدا دەڕێن، ئاگامێمنون! شوانەكان لەبەر تاریكیو سەرما، ئاگر دەكەنەوە. لەژێر تەپو تۆزو پشقلدا مرۆڤ تەنیا دەمامكەكەت دەبینێت. خواكان پیلانی چی بۆ كلیۆمنسترا دەڕێژن؟ یەكێك لەبەرزایی زنارێكەوە تۆڕەكەی دەهاوێتە نێو زەریاكە؟ هەورە تریشقەیەك لێیدەداو دەیكوژێت؟
ماسییەكان ورد ورد گۆشتەكەم دەكرۆژن، یان داڵەكان بە دەنووك كەلاكم هەلا هەلا دەكەن؟ لێوەكانم؟ چاوەكانم؟ كرمە گۆشتخۆرەكان دەوری دەستو پەلم دەدەنو لێی دەمرۆكێن؟
كە هێشتا هەرزەكار بووم بازنێكت لەشێوەی ماردا بەدیاری پێدام، چاوەكانی دوو نقێمی سووری پێوە بوو. ئەو بازنە ئێستا لەبنی زەریاكەدا كەوتووە، لەو شوێنەی كە زۆر لەو گاشە بەردە دوور نییە كە گەلێك جار لەسەری دەوەستامو چاوەڕێم دەكرد. خەڵك، هەر ماسییەكی لەو شوێنەدا راوبكرێت نایخوات، چونكە بەگۆشتی كلیۆمنسترا ژەهراوی بووە.
رقو كینەم ئەم دەڤەرە ژەهراوی دەكات. ئایا هەنگە كێویلەكان قەدەغە دەكرێن لەوەی بێنە نێو گۆڕەكەمەوە؟ ئایا شانەی هەنگوین بە زۆر لەدەستی زارۆكان دەسەنن: نابێت بیخۆیت، هەنگوینێكی تاڵە، دەمریت! بەرقو كینەی كلیۆمنسترا ژەهراوی بووە. ئەرێ Kassandra چی تری گوت؟
لەهەر شوێنێك رقو وێرانكاری باو بێت، تەڤ هەڤیو بێ سەروبەری لەئارادایە. ئەو جۆگەیەی گەلێك جار لێی پەڕیومەتەوە، چۆڕبڕ دەبێ‌و پڕ دەبێتەوە. هەورە تریشقان دەكەونە وێرانكردنو زەمین دەهێنرێتە هەژانو لەرزین. Mykene لەناو گڕو كڵپەو زووانەی ئاگردا، لە ناودارو پەردووی وێرانیدا.
بەدایەنەكەم دەڵێم: لەكاتی ناشتندا با روخسارو تەوێڵم لەسەر خۆڵەكە دابنێن، گەڕانەوە بۆ ئامێزی پڕ بەزەییو میهرەبانی خاكو خۆڵی دایك، كاتێك منو تۆ هەردووكمان مردین، ئاگامێمنون! بكوژ و كوژراو، ئینجا حیسابمان پاك دەبێتەوەو حەق بەحەقین.
وا دونیا وردە وردە رۆشن دەبێتەوە. گزنگ هەواڵی خۆرهەڵاتن دەگەیەنێت. دەمامكەكەت هەڵگرە ئاگامێمنون. ئەزیش ئەوی خۆم هەڵدەگرم.
پەراوێزەكان:
1-هایل، زیگ: دوو وشەی ئەڵمانین كە بەمانای مووقەدەسو سەركەوتن دێنو كاتی خۆی سەدان هەزار ئەڵمانی لەكۆڕە جەماوەریەكاندا، بەخێرهاتنی هیتلەرین پێدەكرد.
2-زۆیس: بەرزترینو بەدەسەڵاتترین خودا لەئەفسانە یۆنانییەكاندا.
3-Agora: گۆڕەپانی كۆبوونەوەی پیاوان بووە لە یۆنانی كۆندا، كە تێیدا ئاڵوگۆڕو دانوستانی ئابووری، كۆمەڵایەتییو راو بۆچوونی فیكریو سیاسی تیا كراوە.
4-Kassandra: كچی پاشای تەروادە بوو.
5-Phallus: كێری هەستاو كە سیمبۆلی هێزو توانای جەستەییو مناڵدروستكردنە لەپیاودا.
– 3 –
ئەگەر بەقسە دەرتببڕیایە هۆ دێسدێمۆنا!
“دوا چارەكە سەعات لەژووری خەوی “ئۆتێلۆ”ی سەرداری شەڕدا!”
ناساندن:
فانتازیای ئەم مۆنۆلۆگەی نووسەر لەشانۆگەری “ئۆتێلۆ Othello” قولە رەشەكەی ڤینیسیا”ی شكسپێرەوە، هەڵهێنجراوەو هۆنراوەتەوە. ئۆتێلۆ لەو شانۆگەرییەدا، بەهۆی خانەگومانیو دڵپیسی لە ژنەكەی كە دێسدێمۆنا “Desdemona”ی ناوە، دەیكوژێ‌و پاشان كە پاكیو بێگەردیی ژنەكەیی بۆ ئاشكرا دەبێت، خۆشی دەكوژێت!”.
* * *
پێتگوتم: بێدەنگبە، ورتەت نەیە!.. نا ئۆتێلۆ، نا، بێدەنگ نابم، ئا لێرە لەژووری خەوماندا، بۆم هەیە وەك تۆ قسان بكەم. دەتەوێت جێگای خۆشەویستمان بكەیتە مەیدانی شەڕ؟ هەموو شتەكان دەبێت بە خوێن دواییان بێت.؟ تۆ سەردارێكی شەڕیت، ئێستا دەتەوێت ببیتە پیاوكوژ؟
خەنجەرەكەت دانێ ئۆتێلۆ! دەستم بۆ مەبە! ئائەمە دوایین كاری پاڵەوانانەت دەبێت؟
ئەو ژنە بكوژیت كە خۆشی دەوێیتو لەیەكەم هەناسەوە تا دوا هەناسە بەوەفا بووە بۆت؟ ژنێك كە ناتوانێت بەرگری لەخۆی بكات؟. چارەكە سەعاتێكی تر دەتوانیت بمكوژیت، با ئەم چارەكە سەعاتە بۆ من بێت، تكات لێدەكەم!. من هەموو ژیانی خۆم پێشكەشی تۆ كرد. تۆش چارەكە سەعاتێكم بەدیاری بدەرێ. ئێستا رژدو چروك مەبە. زللەت لەو كوڵمەیدا كە گەلێك جاران بەماچان داتدەپۆشی!. شەپازلەت لەژنێكی ڤینیسیا دا. بەراست تۆ كێیت كە رێت پێدەدرێت كاری وەها بكەیت؟ هەر تەنێ دەستانت هەن. هەر تەنێ بەدەستانت بیردەكەیەوەو شعور و هەستت دەردەبڕیت: ئەها، ئەوها دەیانكەیتە مشتەكۆڵە!. ئەو دەستانە، هەمانن كە جاران بەنازەوە لەگەردنو ملت دەئاڵاندن؟.
دەستم بە دامێنت ئۆتێلۆ، هێزو توانات بۆ ناو دڵاو كەللە سەرت بگێڕەوە. مرۆڤ بەمشتەكۆڵە بەهیچ ناگات، سەردارێكی شەڕیش!.
ئا لەم سەرە مەزنو جوانەدا هەر هێندە هۆشو ئەقڵی تێدایە؟. ئا لەم جەستە گەورەو جوانەدا دڵێكی ئەوەندە گچكە؟. تۆ بە كوتە پەڕۆیەك هەڵخڵەتاویت كە مرۆڤ بۆ كەپوپاككردنەوە، تەوێڵا وشككردنەوەو ئەسرین سڕین بەكاریدێنێت. گوایە من كوتاڵفرۆشێكمو كەتانچنێكم كردووەتە پیاوی خۆم؟. باوكت دەسڕۆكەكەی دابوویە دایكتو تۆش وەكو دیاریی بوكێنی بەمن، لەوەی زیاتر هیچی وات بۆ بەخشین نەبوو. من بەناز بەخێو كرابووم. ئۆتێلۆ. دەسڕۆكەكەم هەڵگرتو پاراستم، لەگەڵا خۆمدا بردم بۆ “قوبروس”.
دەبوا باشتری هەڵگرمو بیپارێزم؟ دەشیا پێشبینیم كردبا كە كەسێك لێمی دەدزێت؟. لەكاتێكدا كە لە ماڵەكەتدا بەبازنەدزان ئابڵوقە درابووم. دەبا بمزانیبا ئەم رەهنی خۆشەویستییە دژی خۆم بە كاردێنیت؟. من خۆشباوەڕ بووم ئۆتێلۆ، خۆشبڕوا بووم!، كە نەمزانی پارچە كوتاڵێك بەسە بۆ ئەوەی تاوانی بێوەفاییم لە ئەستۆ بنێی.. بیدەیتە پاڵا من.. دێسدێمۆنا!.
ئەگەر گوناهبار بم، مردنم خانەگومانیی تۆ كەمناكاتەوە، بەڵام من بێگوناهم، هەموو گوناهەكەش دەكەوێتە سەر تۆ. دوای مردنی من ناتوانیت درێژە بە ژیان بدەیت، هەر خۆیشت ناتەوێ.
ئاخ!.. ئەگەر باوكم بە كۆت و زنجیر شەتەكی بدامایەو لەپشت شیشی زینداندا توندی بكردمایە، كۆتو زنجیرەكانم دەپساندو شیشەكانم دەچەماندنەوە، تا رەدووی ئەو كەسە بكەوم كە خۆشمویست.. سپیایی بێگەردی چاوانت چاوانمی بەشەوارە خستبوو.
پێستت قاوەیی بوو وەك موسكات. لەهیچ كەسانێك نەدەچوویت كە پێشتر بینیبوومن. گشت ڤینسیاییەكان لەبەرامبەرتا رەنگپەڕیو و ناساغ دیار بوون.
كە یەكەمجار كارە پاڵەوانییەكانت بۆ گێڕامەوە، هەناسەی قوڵاو ساردم هەڵكێشاو گریاشم. سەرسوڕماوت بووم، داخیشم بۆ خواردیتو ئیرەییشم پێبردیت. دڵم پڕبوو لەبەزەیو هەمان كات لە ئیرەییش. ئەو دەمە خۆزگەم بەپیاو دەخواست. خۆزگەم دەخواست پیاوبامو دژی گشت دوژمنانی ڤینیسیا بجەنگابام. بەڵام من تەنیا كیژێك بووم لە رەچەڵەكو پەروەردەیەكی باش. كە جوانیو ناسك هەستیم پێبەخشرابوو، تۆش بیانییەك بوویتو وەك پاڵەوانێك بەدیار دەكەوتیت. بەڵگەكانی خۆشەویستییم بۆت بەسنەبوون؟
بەوەی كە ئیدیعا دەكەیت گوایە دیسدێمۆنا لەگەڵتدا پاكو بەوەفا نەبووە، ئەو كەسە بریندار دەكەیتو دەیشكێنی كە دێسدێمۆنا خۆشیدەویست. وا دەزانیت كە پیاوێكی وەك “كازێو” جێگای تۆم بۆ دەگرێتەوە؟ تۆ بەهای خۆت نازانیت، ئۆتێلۆ؟ خۆشەویستیم بۆت بەنرختری نەكردیت؟. نەتتوانیبوو هەموو بەیانییەك بڵێیت دێسدێمۆنا خۆشیدەوێم!، دێسدێمۆنا رێزم لێدەگرێت “قەدرم دەزانێت!”، كیژی ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگاری شاری ڤینیسیا. خۆشەویستیی خۆمم لەبەردەم فەرمانڕەوای حكومەتی ڤینیسیادا، بێ چەندو چون پێڕانەگەیاندی؟. رەدووت نەكەوتم بۆ ئەم وڵاتە دوورە، دوور لەڤینیسیا، دوور لە كچۆڵانی هاوگەمەم، دوور لەباوكم كە تا ئێستاش عاجزو توڕەیە لێم. یان دەتەوێت هەمان سوێندە بەدەكەی باوكم كە گوایە خیانەتم لەو كردووە، بێتەدیو گوایە هەمان شتیشم لەتەك تۆشدا كردووە؟.
ئێستا هیچ مەڵێ! با قسەكانم تەواو بكەم. دەبووایە توندتر باوەشم پێتدا بكردایە. هەموو ئێوارانێك سەرلەنوێ پێتم بگوتایە: تۆ ئەو كەسەی دێسدێمۆنا خۆشیدەوێیت؟ پێستە تۆخەكەتی خۆشدەوێت كە وەك لمی كەناری قوبروسە. بمچپاندایە بەگوێتدا وەك چۆن كەنیزەكەكان دەچپێنن؟. كەس فێری نەكردووم تا لەمەڕ هەستو شعورم بدوێمو دەریانببڕم. “ژن دەبێ خۆ نەهێنێتە پێشەوەو كەمدوو و بێ سەروسەودا بێت”. ئای ئەمە چ بێئەقڵییەكەو دەبێت چ ئەنجامێكی كوشندەی بەدوادا بێت؟!.
دەبوایە هەموو رۆژێ سەرلەنوێ پاڵەوانكاریەكانتم پەسەندو ستاییش بكردایەن؟. ناوی شەڕەكانتم بۆت بوتایەتەوە؟.
پیاوێكی بەهێزم هەڵبژاردو، ئەمێستاش چەند لاوازی ئۆتێلۆ. دڵم لێوانلێوە لەبەزەیی بۆ تۆ. من چید ئیرەییت پێنابەم. قامكەكانت لەیەكدی بڵاو دەكەیەوە؟، بەزەی منت ناوێ؟
راوەستە لەشوێنی خۆتدا!. یەك هەنگاوی تر نەهاویت!. دەتەوێت دەست لەگەردنو بینم بنێی؟ هاواری كەس ناكەم تا بێتە فریام. بەڵام بەدەنگی بەرز دەدوێم، وا دیارە تۆ كەڕییت. ئەوی من دەمەوێت بیڵێم گشت كەس بۆی هەیە گوێی لێبێت. یان وا دیارە تەنیا بەوە باوەڕدەكەیت كە ئەوانی تر بەگوێتدا دەیچپێنن؟ بۆچی رەپو رەوان گشت پرسیارەكان لەخۆم ناكەیت؟. مرۆڤ نابێ قسە لەسەر یەكێكی دی بكات، دەبێ قسەی لەگەڵدا بكات!.
لەبری ئەوەی لەگەڵا دوژمنتدا –من ئێستا دوژمنی تۆم- بئاخافێی پەلاماری چەكی لێدەدەیت.
هەر كەسێك لەسەر شۆستەو لەنێو كۆڵاناندا چپەیەكت بۆ بكات، بڕوای پێدەكەیت. پرسیار لەكارەكەرەكەم بكە كە ژنی “ژاگۆس”ە، لەوانەیە ئەو بەدزیەوە دەسڕۆكەكەی كردبێتە گیرفانی “كازێو”. ئەم “كازێو”ە تەنانەت بۆ جارێكیش ناوی منی هێناوە؟ لە پەیوەند بە شتێك نەباشو ناشایستەدا؟. باشی بیر لێبكەوە ئۆتێلۆ، دە دەقیقە ماوە.. پرسیار لەمێشكت بكە، پرسیار لەدڵت بكە. لەوانەیە ئەمە كەتنو كاری “ژاگۆ” بێت چونكە ئیرەیی بەو دەسەڵاتو بەختیارییە دەبات كە هەتە. ئەو هەر لەسەرەتاوە كاری بەدو خەراپی سازكرد. لەمەڕ “مرۆڤناسی” هیچ زانیارییەكت نییە؟. لەپاكییو بێگەردیی خۆتە وا خۆشباوەڕو گەوجیت؟. ژاگۆ، كازێوی گوێڕایەڵی كردە مشەوبخۆر، كازێو گوێڕایەڵەو دۆستێكی بەوەفای تۆیە، یارەكەشی “بیانكار” ناوێكە، جگە لە تۆ هەموو كەس ئەمە دەزانێت. بۆچی تۆ وەك پیاوێك بەرەوڕوو پرسیارت لەخۆی نەكرد؟.
ژاگۆ، ئەوی كازێوی كردە مشەوبخۆر. ژاگۆ لەتۆ خێراترە. زیرەكتریشە، ئەگەر كەڵەكچییەتیو فێڵبازی بەزیرەكی لە قەڵەمبدرێت. ئەو ركی لەتۆو كازێو دەبێتەوە. تۆ كازێوت لە ژاكۆ پێ نزیكو باشترە. ئەوەی كە كازێو رقی لەمنیشە، نەمدەزانی. ئەو لاوازییەكانی ئەوان دەناسێ‌و سودی خۆی لێیان وەردەگرێ، لاوازیی كازێو مەی بوو، هی تۆش خانەگومانی. ئەرێ، ئەرێ ئۆتێلۆ، خانەگومانی لاوازییە، لاوازیی منیش ئەوە بوو كە زیاد لەپێویست پشتم بە خۆشەویستییەكەمان بەستبوو.
ئۆتێلۆو دێسدیمۆنا. دوو گەورە ئاشق!. ئەمە دوا ئامانجی بەرزو شانازیو غروری من بوو. دێسدێمۆنای سپیو ئۆتێلۆی رەشپێست. بەهەڵەدا چووبووم كە بەباشم زانی دلۆڤانیم پێشكەشی ئەم پیاوە بییانییە كرد، بەبێ گوێپێدانو لەبەرچاوگرتنی گشت لەمپەرو تەگەرەكان.
قارەمانی بەناوبانگی مەیدانەكانی جەنگ “ئۆتێلۆ” لەلایەن فەرمانڕەوای ڤینیسیاوە دەنێردرێت بۆ قوبروس بۆ پاراستنی دوورگەكەو ڤینیسیا لەتوركان. دێسدێمۆنای ئازاو بەجەرگیش لاڤو تكا لەفەرمانڕەوا دەكات تا لەگەڵا ئۆتێلۆدا، وەك كەنیزەكێك رێگەی رۆیشتنی بدەن. من دانی پێدادەنێم كە ئەمە تەنیا خۆشەویستی نەبوو، بگرە لەخۆبایبوونیشی تێدا بوو، ئا لێرەدا بەلاوازیو گوناهی منیش.
ئەشقو خۆشەویستییەكەمان لە كۆسپو لەمپەرەكان بێپەروا بوو، دەبێ هەر ئێستا خۆی بسەلمێنێت. لێتدەپرسم: دەتەوێت وەكو مرۆڤكوژێك بچیتە نێو مێژوو؟!.. دەزانیت چی چاوەڕێت دەكات؟.. فەرمانڕەوا دەنێرێت بە شوێنتدا بۆ ڤینیسیاو دەتداتە دادگا، ئەگەر تا ئەوسات پیاوانی باوكم تۆڵەمیان نەسەندبوو.
ئۆتێلۆ!. ئەگەر كەڕیت، ئەگەر لەوشەكانم تێناگەیت، ئەگەر لەزمانی چاوانم، لەنیگام حاڵ نابیت، خۆ هێشتا لەزمانی دەستەكانم حاڵی دەبیت.. ها؟
بڵا، لێگەڕی پەنجەكانم لەگەڵا پەنجەكانتدا، لێوەكانم لەتەك لێوەكانتدا بدوێن. كە چیتر باوەڕ بە وشەكان ناكەیت، دە باوەڕ بە راستگۆییو راستیی نیگاو سەرنجەكانم، هەردوو شانمو دەستەكانم بكە.
دەڵێن: ئەوی فرەتر یارەكەی خۆشدەوێت، فرەتریش ئێشو ئازار دەچێژێت. هێشتا من تۆم كەم خۆشویست؟ تۆ كێیت كە رێگای دادگایكردنت پێدەدرێت؟!.
رسیت داخۆ نوێژی شێوانم خوێندووە. بەڵێ ئۆتێلۆ وەكو هەموو شەوانێ نوێژم خوێند. گەلێك جارانو هەر زۆر زۆر، بێئەوەی لە ئایەتەكان رابمێنمو بیریان لێبكەمەوە، لەنوێژدا جوویمنو جوویمنەوە، و نەمزانی كە جارێك لەجاران ئاوەها بۆ كۆمەكی یەكێك دادەمێنم. لەهەموو مەترسییەكاندا ئۆتێلۆ دەمپارێزێ!، ئا ئەوە بوو سەبوورییەكەم. بەهۆی تۆوە باوكم لەم دونیا قاوی دامو لەخۆیی بێبەریكردم. تۆ شارەزای دەستووری ئایینەكەم –مەسیحیەت- نیت. من لەجیهانی خۆمدا ژیاومو تۆش لەهی خۆت. هیچكامان دەرفەتمان بۆ یەكتر نەڕەخساند تا بچێتە ناوەوەی ئەویتر. كەسمان لەدەرگای جیهانی ئەویترمانی نەدا. بەڵام من هەموو شەوانێ نوێژی خۆمم دەكرد: ئۆتێلۆ بپارێزە!، وەك فەرمانێك بەسەر خوادا دەنگیدەدایەوە, دەبوایە لەگەڵا تۆدا نوێژم بكردایە: هەردووكمان بپارێزە!. دەبوو دەستووری ئاینەكەمانم فێركردیتایە. ئێمە كە نوێژ دەكەین: پەروەردگار، ئێوە چ بخوازن روو دەدات!. بەڵام دەشێ ئەمە ویستی خوا بێت كە كەسێك من دەكوژێتو منیشی لەسەروو هەمووانەوە خۆشتر دەوێت. تۆ لەپێش چاوانم لەقەوارەی سروشتیی خۆت مەزنتر بوویت، مەزنتر لەهەموو خەڵك. تۆم لەسەر سەكۆیەكی بڵند داناو پاڵەوانێك، خوایەكم لێ خولقاندی!.
رووسوور هەڵگەڕاویتو تووڕەییت رەویوەتەوە، ئۆتێلۆ. لەژێر پێستە تاریكەكەتەوە رەنگت پەڕیوەو زەرد هەڵگەڕاویت. تۆیش پیاوێكیت وەكو پیاوانی تر. دڵناسكیتو زوو بریندار دەبیت، و منیش دەگریم، چونكە ئەوە گوناهی منە كە تۆ وەك دڵشكاو و دڵزامارێك لە پێشمدا راوەستاوی. وەلێ خۆت گچكەتر مەكەرەوە!، ئەوەتا دەبینم كە چاوەكانت چۆن بریسكەیان لێوەدێت، كاتی من بەسەرچوو ئۆتێلۆ. بۆ دواجار دەستو باسكە قورسەكانت لەگەردنم بئاڵێنە.
ئێستا سیپاڵێكم پێنیە تا تنۆكەكانی ئەسرینمی پێ بسڕم. دەسڕۆكەكەی خۆتم وێدە، وەك جاران گەلێك را ئەو كارەت كردووە. ئەرێ چ دەسرۆكەیەكت لەچاكەتەكەتدا پێنییە؟!
مەگەر لەقوماش هەندێ دەسڕم بۆ چێنەكردیو بە نەخشو نیگار نەمڕازاندنەوە؟. پارچە حەریرم بۆت هەڵبژاردو هەندێ جاریش هی لۆكە، لەدووریتدا گەلێك كاتم بۆ بیرلێكردنەوەت هەبوو.
كوا ئەو هەموو دەسڕۆكانەم، لەكوێن، چییان لێهات؟. ئەوانە رەهنی ئەوینی من بوون. دەبڵێ! لەكوێت بزركردوون؟. بەدیاریی داتن بەكێ؟.. هێدیو ئارامبە، تەواو ئارام، هێشتا هێند كات ماوە هەتا گشت گیرفانەكانت بگەڕێیت. گیرفانەكانی پانتۆڵەكەشت بگەڕێ‌ـ ئۆتێلۆ!.. بگەڕێ!.. لەوانەیە.. دوور نییە وابێت،. بۆ یەكێكت راوەشاندبێت.
فرمێسكی سەر كام كوڵمی ناسكت پێ سڕیوەو هەر لەوێ جێتهێشتووە؟. ئەها ئەم جۆرە دەسڕانە چەند ساناو زوو بزر دەبن. یارمەتیت بدەم بۆ دیتنەوەی؟.. بێدەنگبە!، بهێڵە تا باخەڵی چاكەتەكەت
بگەڕێم هێشتا وەك هەمیشە هەروا زوو فدیڵانەو ختوكەت دێ.. ئۆتێلۆ؟ دڵت توند لێدەداتو چەند گەرم! تنۆكەكان بەسەر سینگتدا دەتكێن. سەرتاپای جەستەت دەگری.
یەكەم ئێوارەمانت لە ڤینیسیا دێتەوە یاد؟ كاتێك كە دووگمەكانی جلی سەرەوەتم ترازاندو كراسو جلی ژێرەوەت لەبەردا نەبوو، ساتێك جەستە گەورەو رەشەكەتم دی- منێك كە پێشتر سینگی رووتو قووتی پیاوم نەدیتبوو- چۆن سڵەمیمەوەو ترسام. چۆن لەخۆشیدا دەبوو پێبكەنم، خۆشیی ئەوەی كە ئەوە گشت دەبێـتە هی من ئینجا ئەی دوای ئەوە.. ئۆتێلۆ.. دێتەوە بیرت؟ هەركە بیری لێدەكەمەوە سوور هەڵدەگەڕێم، وەك تۆ، وەك من، وەك ئێمە، ئۆتێلۆ، ئەها تۆ هەمدیسان لەژێر جلەكەی سەرەوەت هیچت لەبەردا نییەو رووتیت!، ئێستا ئێمە هەردوو دەبێت پێبكەنین.. ئۆ.. تێ.. لۆ!!.
