بۆنی گواڤا
بۆنی گواڤا
ئەو ساتە خۆشانەی دەبێت لەگەڵ “گابۆ”دا بین
ڕانانی: ئیدریس عەلی
کتێبی (بۆنی گواڤا) یەکێکی ترە لە بەرهەمە تازە چاپکراوەکانی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، ئەم کتێبە لە گفتوگۆیەکی دوورودرێژ پێک هاتووە، لەنێوان (پلینیۆ ئەپولیو مندۆزا) و گەورە نووسەری دنیا (گابرێل گارسیا مارکیز- گابۆ) ئەو ڕۆمانووسە جیهانییەی کە بە هۆی شاکارە مەزنەکانی وەک (خۆشەویستی لە زەمەنی کۆلێرادا، سەد ساڵ تەنیایی، دەریاوانە خنکاوەکە، کەس نییە نامە بۆ کۆڵۆنێل بنووسێت، بە یادی سۆزانییە غەمبارەکانم، کاتژمێری شووم، تۆفانی گەڵا، ڕاگەیاندنی مەرگێکی پێشوەختە) و چەندینی تر، دەیناسین. کتێبەکە لە لایەن یەکێک لە باشترین و بە ئەزموونترین نووسەر و وەرگێڕکارە بەنێوبانگەکانی کورد، بە شێوەیەکی جوان و سەرکەوتوانە، کاری وەرگێرانی بۆ کراوە، ئەویش نووسەر و وەرگێڕ (ڕەووف بێگەرد)ە.
بێگومان مارکیز خۆی پێش ئەوەی دەست بکات بە کاری ڕۆماننووسین، ڕۆژنامەنووسێکی کونجکوڵ بووە و گەلێ بەدواداچوونی وردی بۆ باتەکان کردووە، هەروەها یەکێک بووە لەو نووسەرانەی بۆ نووسینی ڕۆمان، زۆر سوودی لە تەکنیک و شێوازی کاری ڕۆژنامەوانی و ئەو ڕێپۆرتاژانە بینیوە کە ئەنجامی داون، یاخود هاتوونەتە بەردەستی، بۆ نموونە ڕۆمانی (دەریاوانە خنکاوەکە) لە بنەڕەتدا ڕێپۆرتاژێکی ڕۆژنامەوانی بوو، بەڵام “گابۆ” سوودی لە چیرۆک و تێماکەی بینی و بە تەکنیکی ڕۆمان دایڕشتەوە و کردی بە یەکێک لە ڕۆمانە جوانەکان.
دەتوانین نموونەی کاری ڕۆژانەوانی “گابرێل گارسیا مارکیز” لەو چاوپێکەوتنە هونەرییەوە وەرگرین، کە لەگەڵ (ئەکیرا کیروساوا)ی گەرورە سینەماکار و دەرهێنەری جیهانی ئەنجامی داوە، بێگومان لە ئۆکتۆبەری ساڵی ١٩٩٠ دا، کاتێک ئەکیرا کیروساوا، خەریکی وێنەگرتنی دواهەمین بەرهەمی خۆیەتی بە ناوی (نەشوەیەک لە مانگی ئابدا) گابریل گارسیا مارکیز، سەردانی تۆکیۆ دەکات. مارکیز، کە ساڵانێک لە (بۆگۆتا) بەر لە نوسینی شاکارە گەورەکانی وەک (سەد ساڵ تەنیایی و خۆشەویستی لە زەمەنی کۆلێرادا) وەک ڕەخنەگری فیلم کاری کردووە، بۆ زیاتر لە ماوەی شەش کاتژمێر لە بارەی چەندین بابەتی هونەرییەوە، قسەی لەگەڵ کیروساوادا کردووە. ئەگەرچی مارکیز خۆی لە یەکەم پرسیاردا داوا لە کیروساوا دەکات کە نایەوێت وتووێژەکەیان، وەک کارێکی ڕۆژنامەوانی دەربچێت، بەڵام دواجار کە وتووێژەکە ئەنجام دەدرێت و لە (لۆس ئەنجلس تایمز)دا بڵاو دەکرێتەوە، خوێنەر یەکێک لە کارە ڕۆژنامەوانییە پڕ لە چێژ و زانیارییەکان دەخوێنێتەوە:
مارکیز: ئایا میتۆدی تۆ هەر وا خۆرسک و خۆوەکیانە بووە، بە تایبەتی ئەو کاتانەی شکسپیر و گۆرکی و دۆستۆیفیسکیت خواستوون؟
کیروساوا: ڕەنگە ئەو دەرهێنەرانەی لە نیوەی کارەکەیاندا فیلمەکەیان چاک دەکەن، پەی بەوە نەبەن کە چەند سەخت و دژوارە گەر بتەوێت لە ڕێی وێنەی سینەماییەوە، وێنەی ئەدەبی بۆ بینەر بگوازیتەوە. بۆ نمونە، لە خواستنی ڕۆمانێکی پۆلیسیدا، کاتێک دەبینیت لاشەیەک لە تەنیشت ڕێگای شەمەندەفەرێکەوە دۆزراوەتەوە، دەرهێنەرێکی لاو، سوور بوو لەسەر ئەوەی کە دەبێت شوێنێکی دیاریکراومان هەبێت، تەواو هاوتای وەسفی ناو کتێبەکە بێت. ئەو بە منی گوت کە گوایە من هەڵەم، منیش گوتم: کێشەکە ئەوەیە کە تۆ ڕۆمانەکەت خوێندۆتەوە و دەزانی تەرمێک هەیە لە لای ڕێگای شەمەندەفەرەکەوە دۆزراوەتەوە. بەڵام بۆ ئەو کەسانەی کە نەیانخوێندۆتەوە، شوێنەکە هیچ تایبەتمەندییەکی ئەوتۆی نییە. ئەو دەرهێنەرە لاوە بە هێزی ئەفسوناوی ئەدەب سەرسام بوو، بەڵام بەبێ ئەوەی درک بەوە بکات کە وێنەی سینەمایی دەبێت بە ڕێگایەکی جیاواز دەرببڕدرێت.
لێرەوە دەتوانین ددان بەو ڕاستییەدا بنێن کە هەم بە هۆی شارەزایی و ئەزموونی کارکردنی “مارکیز”ەوە، لە بواری ڕۆژنامەوانیدا، هەم بە هۆی نزیکی و هاوڕێیەتی دێرینی “پلینیۆ ئەپۆلیۆ” کە جگە لە هاوڕێیەتییە لە مێژینەکەی، بە وردی ئاگاداری ئەزموونی نووسین و کتێب و ژیانی “گابۆ”یە، وتووێژەکە دوور لە کارە ڕۆژنامەوانییە باو و تەقلیدییەکان ئەنجام دراوە.
ئامادەکاری ئەم وتووێژە، بەو شێوازە تایبەتە سەرنجڕاکێش و شارەزاییە زۆرەی خۆی لە لە ڕەهەندی ژیان بەرهەمە ئەدەبییەکانی مارکیز، کە زیاتر لە دیمەنی سینەمایی، یاخود پەڕەگرافی ڕۆمان دەچێت، خوێنەر لەگەڵ خۆیدا، بە سواری شەمەندەفەر، بە شارەکاندا دەگێڕێت و ئەو دیمەنانەی کە لە ڕێگەی گەیشتن بە مارکیز دێنە بەر دیدەی، بۆ نموونە ئەو ژنانەی بە سەبەتەکانی دەستیانەوە سەرقاڵی مۆزڕنینەوەن، بە شێوازێکی جوان و زمانێکی سیحری وەسفئامێز، بۆ خوێنەر وێنا دەکات، ئیدی لەوێوە ڕۆ دەچێتە نێو ژیانی بنەماڵەیی و ئەو ئەتمۆسفێر و ژینگە خێزانی و کۆمەڵایەتییەی کە گابۆی گچکەی تێدا لەدایک دەبێت، پێ دەگرێت و لە زاری داپیرە جادوگەرەکەیەوە، گوێبیستی چیرۆکە زەیاڵییەکان و دەنگی پێی تارماییەکان دەبێت، گەورە دەبێت و دەخوێنێتەوە، گەشە دەکات و دەنووسێت، پیتر مەشقی نووسین دەکات و قووڵ بیر دەکاتەوە و کنە و منەی دونیا و چیرۆکە بیستراوە ترسناکەکانی داپیرەی دەکات، ئەزموون لە دوای ئەزموون تاقی دەکاتەوە، تا ئیدی دواجار وەک تۆپێکی ئەدەبی، شێوازی(ڕیالیزمی سیحری) بە ڕووی جیهاندا دەتەقێتەوە و ناوبانگ و داهێنان و ئەفسوونی نووسین و سەرکێشییەکان، خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبی پێ ڕەوا دەبینێت.
سەبارەت بەو پرسیارە وردەی کە ئاڕاستەی مارکیز دەکرێت لەم کتێبەدا، گوایە گەلێک ڕەخنەگر، لە کتێبی “سەد ساڵ تەنیایی”دا، ئەو چیرۆک و حیکایەتانە دەبینن کە پەیوەندییەکی ڕەمزییان بە مێژووی ڕەگەزی مرۆڤایەتییەوە هەیە. گابۆ ئەمە ڕەت دەکاتەوە و جەختیش لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە ئەوەی ویستووە، وێنەیەکی ئەدەبیی سەردەمی منداڵی خۆی پیشان بدات: وەک خۆت دەزانیت لە ماڵێکی زۆر گەورە و خەمۆکدا، لەگەڵ خوشکێکدا کە گڵی دەخوارد و نەنکێکیش ڕمڵی ئایندەی لێ دەدا، ژمارەیەکی زۆر لەو خزمانەیش هەمان نازناویان هەبوو، جیاوازیی زۆریان لە نیوان بەختەوەری و شێتیدا نەدەکرد.
گابرێل گارسیا مارکیز، لەم کتێبەدا، بە هۆی پرسیار و وتووێژە ورد و کۆنجکوڵییەکانی ئامادەکارەکەوە، بێ پەردە دەست بۆ گەلێک پنت و پانتایی ناخی خۆی دەبات و ڕووناکی دەخاتە سەر ئەو ڕووبەرە تاریکییانەی نێو ڕۆحی، کە پڕن لە گەوهەری زانیاری و ڕەنگە لە چیرۆک و ڕۆمانەکانیدا دەستی بۆ نەبردن و بەرهەڵدای نەکردبن، بۆ نموونە هەر لەم کتێبەدا، سەبارەت بە ئاشنا بوونی بە کتیب و ئەدەب، ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە لە ڕێگەی شیعرەوە، پەیوەندیی لەگەڵ ئەدەبدا پەیدا کردووە، شیعری خراپ، شیعری شەعبی، تەنانەت شیعری سەر دیوار: چەند ڕقم لە ڕێزمان بوو، لەو دەقە ئیسپانیانیانەی بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەی دواناوەندی دەمخوێند، ئەوەندە حەزم لە شیعر دەکرد، من شەیدای ڕۆمانتیکە ئیسپانییەکان بووم.
بە گشتی خوێندنەوەی ئەم کتێبە بۆ خوێنەر و نووسەرانیش گرنگە، چونکە ئاشنامان دەکات بە دونیای ناوەوەی نووسەرێک، کە دەمێک ساڵە سەراسیمە لەگەڵ ڕۆمان و بەرهەمەکانیدا دەژین.
مارکیز خاوه‌نی ڕۆمانی (سه‌د ساڵ له ته‌نهایی) بوو، که به یه‌کێک له شاکاره‌کانی جیهان داده‌نرێت و هه‌ر ئه‌و ڕۆمانه‌ش ڕیگه‌خۆشکه‌ر بوو تا بگات بەو ئاسته‌ی به گه‌وره نووسه‌ری سه‌ده‌ی 20 دابنرێت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زۆربه‌ی ڕۆمانه‌کانی مارکیز، باسکردن بوون له ژیان له ئه‌مریکای لاتیندا، به‌ڵام بیرکردنه‌وه‌ی ئه‌م گه‌وره نووسه‌ره کۆڵۆمبییە جیهانییە، بۆ مرۆڤایه‌تی بوو لە دەرەوی توخووبەکانی ئایین، سنوور، ڕەگەز و وڵاتان.
مارکیز، به نووسه‌رێکی گه‌وره‌ی “ڕیالیزمی سیحری” ناسراوه و وه‌ک خۆی چه‌ندین جار ئاماژه‌ی پێ کردووه، له مێژووی دیکتاتۆره شه‌ڕانگێزه‌کان و شۆڕشگێڕه ڕۆمانسییه‌کانی ئه‌مریکای لاتینه‌وه، سه‌رچاوه‌ی گرتووه.
شایانی باسە ڕۆمانی (سه‌د ساڵ ته‌نیایی) بە یەکێک لە ناوازەترین ڕۆمانەکانی گابرێل گارسیا مارکیز، دادەنرێت، کە زیاتر له 20 ملیۆن دانه‌ی لێ فرۆشراوه. پابلۆ نێرۆدا، گەورە شاعیری شیلی، ئەم ڕۆمانەی به گه‌وره‌ترین داهێنان ناودێر کردووه له زمانی ئیسپانیدا. ئەڵبەت پاش ڕۆمانی “دۆن کیشۆت” هەروەها ڕۆماننووس (ویلیام کێنه‌دی) له‌سه‌ر نووسینه‌کانی مارکیز، گوتوویەتی: پێویسته هه‌موو که‌سێک بیخوێنێتەوە.
گابریێل گارسیا مارکیز لە ساڵی ١٩٤٦ دا، بە شێوەیەکی لێبڕاوانە دەست بە نووسین دەکات و یەکەم چیرۆکی بە ناوی (سێھەمین دەستلەکارکێشانەوە) لە ڕ ۆژنامەی (ئال بۆگاتا) بڵاودەکرێتەوە. پاش بڵاوبوونەوەی کورتە چیرۆکەکە، چەندین چیرۆکی تر دەنووسێت و لە ھەمان رۆژنامەدا بڵاوی دەکاتەوە . دواتر ساڵی ١٩٦٥ دەست بە نووسینی رۆمانی “سەد ساڵ لە تەنیایی” دەکات و لە ساڵی ١٩٦٨ دا، لە نووسینی ڕۆمانەکە تەواو دەبێ. ئەو هەوڵەی مارکیز ڕۆمانێک بوو کە بووە شاکاری ئەدەب و تا ئێستاش بە گرنگترین ڕۆمانی جیھانی ناودێر دەکرێ .
ساڵی ١٩٨٢ لێژنەی ھەڵبژاردنی خەڵاتی نۆبێڵی ئەدەبیات، لە وڵاتی سوید، بە تێکڕای دەنگ، ڕۆمانی (سەد ساڵ تەنیایی) بە باشترین بەرھەم ھەڵدەبژێرن و خەڵاتی نۆبڵی ئەدەب، بە “گابۆ” دەبەخشن ڕۆمانی “سەد ساڵ تەنیایی” بە خێرایی ھەموو سنوورەکانی جیھانی بڕی و وەرگێڕدرایە سەر زۆربەی زمانەکانی جیھان .
شایانی باسە، مارکیز پێشەنگی فۆرمی ئەدەبی “ڕیالیزمی جادوویی” بوو، ئەگەرچی سەرجەمی بەرھەمەکانی سەر بەو قووتابخانەیە نین، بەڵام ڕەخنەگران گرنگی بەو لایەنەی نووسینەکانی مارکیز دەدەن.
