بابەتی ئەم کتێبە بریتییە لە لێکۆڵینەوەیەکی ئەدەبی سەبارەت بە لایەنەکانی هونەری ڕۆمان، ئەم کتێبە لە لایەن (د. جەودەت هۆشیار) نووسراوە و وەرگێڕی ناودار (سەباح ئیسماعیل) بە شێوەیەکی جوان و سەرنجڕاکێش، وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی و یەکێک لە کتێبە نوێیەکانی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم.

بابەتەکانی نێو دووتوێی ئەم کتێبە بریتین لە: ( هونەری ڕۆمان لە نێوان داهێنان و پیشەدا، ڕۆمان لە نێوان ئەندێشە و واقیعدا، ڕۆمانی ئەندێشەیی، ڕۆمانی نوێی پۆلیفۆنی، ئەفسوونی دەستپێکی سەرنجڕاکێشی ڕۆمان، ڕۆمان لە نیوان ئەدەب و ڕۆژنامەگەریدا، تەکنیکەکانی ڕۆمان لە ڕۆژنامەگەری نوێدا، خواوەندی نووین یاخود ڕۆمانی ئیرۆتیکی، ڕۆماننووسی ڕاستەقینە کێیە، سەختیی نووسین و سرووتەکانی، چارەنووسی ڕۆمان لە سەردەمی دیجیتاڵدا، ئەدەبی جیهانی چەمک و کێشەکانی)

نووسەری ئەم کتێبە لە دەستپێکی کتێبەکەیدا ئاماژەی بەوە داوە کە ئەم کتیبە سەبارەت بە بنەماکانی هونەری ڕۆمان و تەکنیکە نوێیەکانە، لە نووسینی ڕۆمانی هاوچەرخدا، بە گوتەی خۆیشی هەوڵی داوە شێوازێکی نوێ بگرێتە بەر، ئەویش بەهۆی ئەوەی هەر بەشێک لە کتێبەکە دەکرێ وەک لێکۆڵینەوەیەکی سربەخۆ بخوێنرێتەوە و دەشڵێت: هەرچەندە کتێبەکە سەرلەبەر تەرخانە بۆ یەک تەوەر، ئەویش هونەری ڕۆمانە.

نووسەر هەر لە دەستپێکی کتێبکیدا، جەخت لەوەش دەکاتەوە کە هەوڵی داوە خۆی لە درێژدادڕیی وەڕسکەر دوور بخاتەوە، هەرواوەها ڕای خۆی و هزری بێ ونکردنیان لە توێی ڕای ئەوانی دیدا بنووسێت: نووسینی چڕ لە لاینی زانستی و ڕەوانییەوە لە زماندا، زۆر زەحمەتترە لە نووسینی درێژ، چونکە پێشکەشکردنی پوختەی بابەتەکە بۆ نووسەر زەحمەتترە، ئەو دەکۆشێت بیرۆکەیەکی لە گشت ڕووەوە تەواو تۆکمە لە چەند لاپەڕەیەکدا پێشکەش بکات.

لە یەکێک لە بابەتەکانی ئەم کتێبدا، بە ناوی (هونەری ڕۆمان لە نێوان داهێنان و پیشەدا) نووسەر باس لەوە دەکات کە ڕۆمان کارێکی داهێنەرانیە، هر نووسەرە و دیدی تایبەت و دەگمەنی خۆی هەیە، ئەو بۆیە ڕۆمان دەنووسێت، چونکە هەست بە پێویستی زۆری وتن دەکات بۆ خەڵک، بەوەی پێشتر کەس نەینووسیوە: لەبەر ئەوەی گرفتاری نەخۆشیی نووسین بووە و ب هەندێک کەس گەیشتووە، هەستەیلێک دایگرتوون، ناتوانێ گوزارشتیان لێ نەکات، بەم ئاوایە ئەو ڕۆمانە سەرنجڕاکێشانە دێنە بوون، کە بەسەر هەستی خوێنەراندا زاڵ دەبن.

ئەم بابەتە ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات: ئەگەر هە ڕۆماننووسێک ئامۆژگارییەکانی تۆلستۆی لە بیر کرد و ڕۆمانێکی نووسی، بێ ئەوەی هەست بکات پێویستییەکی ڕۆحییە بۆی و دەیتوانی نەینووسێت، ئەوا لە ئەنجامدا سەرکەوتن بەدەست ناهێنێت و کار لە هەستی خوێنەران ناکات، ئەوسا ڕۆمانێک دەبینین بە ڕوخسار هەموو ڕەگەزەکانی ڕۆمانی تێدایە، لێ خاڵی لە گەرمیی ویژدانی و هیچ بەهایەکی هونەریی نابێت و خوێنەر بۆ خۆی ڕاناکێشێت.

لە بابەتیکی دیکەدا بە ناوی (ڕۆمان لە نێوان ئەندێشە و واقیعدا) نووسەر باس لە ئەدەبی دیۆکۆمێنتاری دەکات کە لەم ساڵانەی دواییدا بایەخێکی بەفرەوانی بە خۆوە دیوە، چ لە ناوندە ڕۆشنبیرییەکان، یاخود لای خوێنەران لە وڵاتانی جۆربەجۆری دنیادا، جەخت لەسەر ئەوەش دەکاتەوە کە دەکرێت ئەم وەرچەرخانە بەرەو ئەدەبی ڕاستی وا لێکبدرێتەوە، کە خوێنەری هاوچەرخ هەست بە ماندوویەتی لە وەهمی ژیان دەکات و تینووی ئەدەبی واقعییە: هەروەها تەکنیکە هونەرییەکانی ڕۆمانی نەریتی بەکار براوە و خراپ بەکار هێنراوە، بۆیە دەستوەستانە لە جێبەجێکردنی پێویستی دەربڕین بە هێزی داواکراو و بە قووڵی خواستراو.

لە بابەتێکی دیکەدا بە ناوی (ئەفسوونی دەستپێکی سەرنجڕاکێشی ڕۆمان) دا، نووسەر ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە ڕۆمانی نوێ و بەڕاستی دڵگیر، بە ڕستەیەک، یاخود بڕگەیەکی سەرنجڕاکێش دەست پێ دەکات، جا ڕەنگە وروژێنەر، یاخود سەرسوڕهێن، یان دڵخۆشکەر بێت، یاخود غەمگین، بەڵام لە توانایدایە سەرنجی خوێنەر ڕابکێشێت و هانی بەردەوامیی خوێندنەوەی بدات.

باس لە لێکۆڵینەوە ڕەخنەیی عەرەبییەکان دەکات، ئەوانی بایەخیان بە دەستپێکی ڕۆمان داوە زۆر کەمن، ئەگەر هەشبن ئەوا زۆربەیان ڕواڵەتین، وەکو گرنگترین ڕەگەز لە ڕەگەزەکانی بنیادی ڕۆمان، گوزارشت لە خەسڵەتەکانی دەستپێک و چەمک و ئەکەکانی ناکەن.

لەو بابەتەشدا بە ناوی (ڕۆمان لە نێوان ئەدەب و ڕۆژنامەگەریدا) نووسەر ددان بەوەدا دەنێت کە کەس بە وردی نازانێت، ئایا ئەدەب لە ڕۆژنامەگەری درێرینترە، یاخود ڕۆژنامەگەری لە ئەدەب کۆنترە! بە گوتەی نووسەری ئەم کتێبە: هەندێک لە مێژوونووسانی ڕۆژئاوا بە ڕۆژنامەگەری دەڵێن (دووەم کۆنترین پیشە لە جیهاندا) مکوڕن لەسەر ئەوەی پیشەی (لەشفرۆشی) کۆنترین پیشەیە ڕەگەزی مرۆڤ ناسیبێی، بەڵام هیچ بەڵگەیەکی شوێنەواری، یاخود مێژوویی نییە ئەم قسانە بسەلمێنێت، لە کاتێکدا بەڵگەی یەکلاکەرەوە لەسەر پیادەکردنی مرۆڤی سەرەتایی هەن، بۆ بەردەوامی ژیا.

ئەم بابەتە ئەوەمان پێ دەڵێت کە ئەدەبی دێرین هێندەی مرۆڤ کۆنە، زانایانی شوێنەوارناسای و ئەنترۆپۆلۆجیا باسی هەندێک تێکستی ئەدەبیمان بۆ دەکەن، کە مێژووەکەیان بۆ چوار هەزار ساڵ پێش زایین دەگەڕێتەوە، وەکو سروودە ئایینی و ئەفسانە ئەفسانە و داستانەکان، بەرچاوترینیان داستانی گلگامشە لە وڵاتی میزۆپۆتامیا، هەروەها کتێبی مردووەکان و سروودەکانی لەوەڕ و ئاودان و خواپەرستی و غەزەل لە میسری فەرعەونیدا: یادگەی مرۆڤ پڕە لە کاری ئەدەبیی نەمر، وەک (ئەلیادە و ئۆدیسە)ی هۆمیرۆس.

بە بڕوای ئەم نووسەرە، ڕۆژنامەگەری و ئەدەب دوو جۆرن لە داهێنانی وتن، بەڵام ئامڕازی گوزارشتکردنی جیاجیا بەکار دەهێنن، هەروەها شێوازی جیاوازی زمانەوانی: ئیدی خەریک بوو لە لایەنی تەکنیکەکانی نووسین و ماددەی خاوەوە، لە دوادوایی پەنجاکانی سەردەی ڕابردوودا لە یەکدی نزیک دەبوونەوە.

لە بابەتی (تەکنیکەکانی ڕۆمان لە ڕۆژنامەگەریی نوێدا) نووسەر باس لە سەرەتای شەستەکانی سەدەی رابردوو دەکات، کە ژمارەیەک ڕۆژنامەنووسی لاو لە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لە ماوەی کارکردنیاندا وەکو پەیامنێری مەدانیی ژمارەیەک ڕۆژنامە و گۆڤاری بەنابانگی ئەمریکی، ک ڕوویان لە دەستەبژێری ڕۆشنبیرە، گەیشتنە دۆزینەوەیەک، ئەویش ئەوەیە: وتار، یاخود ڕێپۆرتاژ کە لە واقیعەوە هەڵدەقوڵێت، دەبێت بە شێوەیەک دابڕێژرێت وەک چیرۆکێکی دڵنشین بخوێنرێتەوە، هەروەها دەکرێت لە ڕۆژنامەگەری و لە پەخشانی ناهونەریدا (نەن فیکشن) هەموو تەکنیکەکانی ڕۆمان بەکار بهێنرێن، لە نێویاندا وەسف، دیالۆگ، شەپۆلی هۆش، هەروەها پیادەکردنی ئەم تەکنیکانە لە یەک کاتدا، یاخود لە دوای یەکتری، ئەمەش سەرنجڕاکێشییەکی وا بە دەقەکە دەبەخشێت، کە دەبێتە مایەی بایەخی خوێنەر و هانی بیرکردنەوەی دەدات.

بە گشتی بایەخ و گرنگیی کتێبەکە لەوە زیاترە ئێمە بتوانین هەموو ڕەهەند و ئاڕاستەکانی بخەینە ڕوو، ئەم نووسینە تەنها هەوڵێکە بۆ ناساندنی لایەنی گچکە و کەمی کتێبەکە، دەکێت خوێنەر خۆی، بەتایبەت ئەو نووسەرانەی لە بواری ئەدەبی گێرانەوەدا کار دەکەن، ڕووبەڕوو بەر کتێبەکە و زانیارییە بەسوود و زۆرەکانی کتێبەکە بکەون و بە دڵنیاییەوە دەڵێم، ئاسۆی بیرکردنەوە و تێڕامانیان فراوانتر دەبێت لە ئاست نووسین و بەرپرسیاێتی نووسینی ڕۆماندا.

ناساندنی: بارین عەلی