ئەزموونى نووسین؛ دواى پەنجا ساڵ

نووسینی: ئاکۆ کەریم مەعروف

لە دەستپێکى ئەم کتێبەدا (ئەزموون و نووسین) ئاماژە بەوە کراوە ( دیاردەى نووسینى ئەزموونى ئەدەبی- هونەرى لە لایەن نووسەر، یان کەسانى ترەوە، لەسەر بنەماى ئەرشیفى ئەو کەسەوە دەنووسرێتەوە). پاشان لە هەمان کتێبدا هاتووە ( ئەگەر نووسینەوەى بیرەوەرى کەسانی سیاسەتمەدارو دەوڵەتمەدار و… هتد کێشمانى چاو لە هەندێک شت نووقاندن و گڵماندنى لە لایەک و باسوخواسێکى دەرەکى و واقیعى بێت لە لایەکی ترەوە، ئەوا هی هونەرمەندو نووسەر، مەودایەکى دەروونى و ناوەکى هەیە، کە ئەگەر نووسەرەکەى درۆ لەگەڵ ویژدان و ناخى خۆیدا نەکات، ئەوا دەبێت بە ئەوپەڕى راستگۆییەوە ببێتە زمانى ئەوەى لە دنیاى ناوەوەیدا گێنگڵ دەخوات، چونکە ئەو کەسە لە ئەزموونى ئەدەبی- هونەرى خۆى دەدوێت، جەوهەرى ئەم جۆرە بەرهەمەش راستگۆییە). لایەنێکى تریش کە لەم کتێبەدا گرنگە بۆ خوێنەران ( ئەویش ئەزموونى دەرەکییەو باسکردنى تەوژم و بزووتنەوە ئەدەبی و هونەرییەکانە). لێرەوە باس لە ئەزموونى پەنجا ساڵ لە ژیان و ئەدەبی و شیعرى ئەنوەر قادر محەمەد دەکەم.
کورتەیەک لە بەرهەمە شیعرییەکانى
(زریان، زایەڵە، زنار، نسار)، جگە لەم بەرهەمانە چەندین کتێبى لەبارەى کوردناسى، پرینسیپەکانى ئەدەبناسى بە چاپ گەیاندوو. سەرەڕاى ئەم کتێبە بە بایەخانە، لەگەڵ چەند نووسەرێکى تر چەندین چیرۆک و حیکایەتى ئەدەبیاتى تریان بە ئێمە ناساندووە. ئەم بەرهەمانەوە چەندین بەرهەمى دیارى تر کە زۆر بە کورتى ئاماژەم بۆ کرد.
ئەزموونى پەنجا ساڵ نووسین بە هەموو قۆناغە جیاوازەکانەوە، بۆ هەموو ئەوانەى دەیانەوێت لێکۆڵینەوەى زیاترى لەسەر بکەن، ترسناکترین قۆناغ و سەردەم بووەو هۆکارەکانیش زۆر زۆرن، لە هەمووشیان ترسناکتر سانسۆرو چاودێرى نووسەران هونەرمەندان بووە، تەنانەت لەوەى چی دەنووسن بەڵکو قۆناغەکە ئەوەندە هەستیار بوو چ کتێبێک دەخوێننەوە. ئەو کاتانەش فەرمانبەرى تایبەتییان هەبوو بەو کارە. لە سەرەتاى حەفتاکانەوە خەیال و زمانى شیعرى دنیابینى بۆ شیعر گۆڕا، تەوژمى ئەدەبی تەمومژاوى رووبەرێکى گەورەى لە ئەدەب و بە تایبەتى شیعر داگیر کرد، نموونەى زۆر لەو شاعیرو ئەدیبانە لەبەر دەستدان بە تەایبەتى گرووپى کفرى و روانگە.. کە تاوەکو ئێستاش ئەم کێشمەکێش و ململانێ مێژووییە هەیە. بەڵام پرسیارەکە لەوەدایە بۆچى ئەدەبی تەمومژاوى…؟.
پێشتر ئەم وەڵامەم داوەتەوە، پێدەچێت هۆکارێکى تریش هەبووە، ئەم جۆرە لە تێڕوانین (مۆدێلێک) بووە، نایشارمەوە زۆرێک لە شاعیران لەو قۆناغانەدا بەو فۆرمە شیعریان نووسیوە. لاى ئەوان شیعر بە ئێستاشەوە پەیامە، لە کاتێکدا هیچ تێکستێکى شیعرى- ئەدەبی پەیام نیە، بەڵکو ئاوێتەبوونى دوو زمان و ئینسانە لە یەک فۆرمى جیاوازدا، باشە جارانى شیعر لەبەر فتیلەیەک، چرایەکى کز پەروانەیەک بە دەوردا دەخولایەوە جوانترین تێکست دەنووسرا، ئێستا
بەو هەموو تۆڕە کۆمەڵایەتیانەوە رستەیەکى شیعرى نانووسرێت. هۆکارەکەشى یەک رستەى تیا نییە بۆ دروستبوونى ئیرادە، ئیرادەى خوێنەرێک کە شیعرێکى جوان دەخوێنێتەوە هەست بەوە بکات جیهان بە شێوەیەکى ترە.
( بیرخستنەوەکى کورت، تۆ لە موبایەلەکەتدا بێئەوەى بەخۆت بزانیت، لەناو گوندێکى جیهانیدایت، ئەوەى دەینووسیت دنیا ئاگاى لە تۆیە، بەڵام تۆى بێ، ئاگا ئاگات لە دنیا نییە کە چى دەگوزەرێت). (لە بیرمە رۆژانێک بوو باوکم گوێى دەنا بە رادیۆکەوە هەموو دیمەنەکانى دنیامان لەبەرچاو بوو، گوێمان لە هاوارو کارەساتەکان بوو، ئێستا هەموو دونیا وێنەیە گوێمان لە هیچ شتێک نییە). لە زریان و دواتر بەرهەمە شیعرییەکانی ترەوە، بە هەمان راستگۆیی دەژین، نەوەک وێنە دروستکراوو راگەیاندنەکان، کە جیهان ئەمڕۆ ئەوەندەى سانسۆر هەیە لەسەر وێنە، سانسۆرى نییە لەسەر شیعرو ئەدەبیات. لەمڕۆدا سەدان شیعرى تەمومژاوى بنووسیت، کەس ناتخوێنێتەوە، لەمڕۆدا سەدان شیعرى بەرگرى لە خاک نیشتیمان بنووسیت هیچ کەسێک ناتخوێنێتەوە، هۆکارەکەى دوێنێ نیەو ئێستاش نییە، گەر تێگەیشتنمان هەبێت بۆ دنیاى ئێستا، لە ئێستاو سبەینێشدا ئەوەى بیریاران لەسەرى رێکەوتون ( بیرکردنەوە لە شتى خراپە)، تۆ کە سەرقاڵ بیت بە بیرکردنەوەى خراپە، نە گوێت لە میوزکێکى خۆش دەبێت نە دێڕە شیعرێکى دیوانى زریان.
سەردەمە سەختەکە
زۆرێک لەو شاعیرانە کەمترین شیعریان نووسیوە، نموونە فاتیح عیزەدین و محەمەد عومر عوسمان ، لەو تەرزە شاعیرانە بڕوایان وابووە کە تەنها رستەیەکى شیعرى دەتوانێت دنیا بگۆڕێت، لای نالیش کەمترین شیعر نووسراوە، هەروەک لاى هەردیش، (رۆژانێک بوو شاعیران پێیان وابوو دەبێت دیوانە شیعرەکانیان وەک دۆڵاب گەورە بێت، بێئەوەى بە خۆیان بزانن شاعیران دەبێت تێکستەکانیان شاراوە بێت، وەک زۆر لە شاعیرانى گەورەى دنیاى ونبوو، کە ساڵانێک دواى خۆیان بە خوێنەرانیان ئاشنا بوون).
دواى پەنجا ساڵ لە نووسین، لەو قۆناغە جۆراجۆرەدا، کەم لە شاعیران هەبوون نازناویان نەبووبێت، لە ئێستاشدا نازناو شەرەفێکى گەورەیە پێش شیعر نووسین، بەڵام (زریان) و ئەنوەر قادر محەمەد بەناوى سیانییەوە پاش پەنجا ساڵ وەک خۆى ماوەتەوە.