شۆڕشی چوارەمی پیشەسازی لە نێوان بلۆکچەین و دراوی گریمانەییدا

شۆڕشی چوارەمی پیشەسازی

لە نێوان بلۆکچەین و دراوی گریمانەییدا

ڕانانی: سەردەم

بابەتی ئەم کتێبە تەکنەلۆژیای زانیارییە و لە زنجیرە دۆسیەکانی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەمە، کۆمەڵێک نووسەر نووسیویانە و لە لایەن (فەیسەڵ عەلی) بە شێوەیەکی جوان و سەرنجڕاکێش، وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی کوردی و ئێستا لە کتێبفرۆشییەکان بەردەستە، ئەم کتێبە ئەگەرچی بە قەبارە گچکەیە، بەڵام ناوەڕۆکێکی دەوڵەمەند و پڕ لە زانیاری گرنگی هەیە سەبارەت بە چەمکێکی نوێی هەستیاری زانستی و پیشەسازی، ئەویش بریتییە لە ژیریی دەستکرد.

بابەتەکانی نێو دووتوێی ئەم کتێبە بریتین لە: ژیان لە چاپی سێیەمدا، مرۆڤ لە سەردەمی ژیریی دەستکرددا، ژیریی دەستکرد و زمانی سروشتی، ژیرییەکی دەستکرد، ژیریی دەستکرد و چاودێریی تەندروستی، جەنگی ئەلکترۆنی، ئامۆژگاری بۆ نەوەکانی داهاتوو، کۆتاییە بەختەوەرەکان، ئەو حەقیقەتە قورسەی ددانی پێدا نانێین، هاوبەشیی نوێی نێوان عەقڵ و ئامێر، باجی ئامێرە نوێیەکان، ئەوەی دەیناسیت ئەوە نییە کە پێویستت پێیەتی، زنجیرەداتا تایبەت و گشتییەکان، وەبەرهێنەری داهێنەر درێژە بە فێربوون دەدات، هەندێک لە ئامرازەکانی پراکتیزەکردن…و چەندین بابەت و ناونیشانی تر.

هەروەک وەرگێڕی کتێبەکە (فەیسەڵ عەلی) لە پێشەکییە کورت و چڕوپڕەکەیدا ئاماژەی پێ داوە، ژیریی دەستکرد دواین دەرهاویشتەی شۆڕشی چوارەمی پیشەسازییە، ئەویش لەبەر فرەبەکارهێنانی لە زۆربەی بوارەکانی ژیانی ئابووری و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەدا، کە پێشبینی دەکرێت ئاسۆی فراوانی داهێنانی بێسنوور بکاتەوە، هەروەها بەرەو شۆڕشی تری پیشەسازی بمانبات: ئەوەی بانگەشەی گۆڕانێکی ڕیشەیی لە ژیانی مرۆڤدا دەکات، لەگەڵ پەرەسەندنی ئێجگار گەورە و خێرای تەکنەلۆژیا و ئەو گۆڕانکاریانەی جیهان لە سایەی شۆڕشی چوارەمی پیشەسازیدا بە خۆیەوە دەیانبینێت.

بە ڕای ئەم وەرگێڕە ژیریی دەستکرد لە داهاتوودا دەبێتە بزوێنەری پێشکەوتن و گەشە و بوژانەوە، دەتوانێ داهێنانی هەمەچەشنە بەدوای خۆیدا بهێنێت و بەرنامە بۆ دامەزراندنی جیهانێکی نوێ، کە دەشێ بۆ ئێستا خەیاڵ بێت، دابنێت: لەبەرئەوە دەبێت حکومەت و دامەزراوە و ڕێکخراوەکان، چاوەڕێی ئایندە نەکەن و پلان دابڕێژن و خۆیانی بۆ ئامادە بکەن، تا ببنە بەشێکی دانەبڕاو و کێبڕکێ لەسەر بەکارهێنانی تەکنەلۆژیاکەی بکەن، ئالەنگارییەکانی بخەنە نێو پلان و بەرنامەکانیان و چارەسەری گونجاوی بۆ بدۆزنەوە.

لە بابەتێکی نێو دووتوێی کتێبەکەدا (شۆڕشی چوارەمی پیشەسازی)کە (جەمال بن حوەیرب) نووسیویەتی، باس لەوە دەکات کە مرۆڤایەتی، لەو کاتەی ئەوەی پێی گوترا شۆڕشی یەکەمی پیشەسازی، لەگەڵ خۆیدا لە کێبڕکێدایە، پیشەسازیی پەرەی سەند و ئەو تەکنیکەڵەی داهێنان و بەرهەمی داهێنا، هەمەڕەنگ بوو، ڕۆڵی لە ئاسانکردنی ژیانی خەڵکدا هەبوو، کاریگەرییەکەی بۆ ئابووری و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانیان درێژ بووەوە: ئەوەتا ئێمە دوای سێ سەدە لەو شۆڕشە، لە شۆڕشی چوارەمی پیشەسازیدا دەژین کە تەکنیکەڵەکانی تێکەڵ کردووە و هێڵە جیاکەرەوەکانی نێوان بوارە ماددی و دیجیتاڵی و بایۆلۆجییەکانی سڕیوەتەوە، ڕۆ چووەتە نێو بوارەکانی ڕۆبۆت، ژیریی دەستکرد، بلۆکچەین، نانۆ، زیندە تەکنەلەلۆژیا، ئینتەرنێتی شتەکان، چاپی سێ-ڕەهەندی، ئوتومبیلە خودڕەوەکان و هیی تر.

ئەم وتارە ئەوەش دەخاتە ڕوو کە ڕەنگە تەکنەلۆژیا و پەرەسەندنە خێراکەی، جۆرێک بێکارییان لێ بکەوێتەوە، کە بە نەرێنی بەسەر مرۆڤدا دەشکێتەوە، بەوەی سەرچاوەی داهاتەکەی و ئەو ئامانجەی کە پشکۆی ژیانی پێک دێنیت و یەک لەو مانایانەیە کە ژیریی دەستکرد ناتوانێ لێی تێ بگات، لە دەست دەدات، هەروەها ناشتوانێ ئەو بۆشاییەی بۆ پڕ بکاتەوە کە بە هۆی ئەو هۆکارانەوە مرۆڤ تێی دەکەوێت، کە توێژینەوەکان سەلماندوویانە کێشەی قووڵی دەروونی بۆ دروست دەکات، چونکە وەزیفە و ئامانج و داهاتەکەی بە ڕێزلەخۆگرتنی مرۆڤ و هەستکردنی بە گرنگی و بەها: بۆ نموونە ڕەنگە توانای بینینی مێشکمان پێ ببەخشێت، بە هەموو وردەکارییە بایۆلۆجییەکانیەوە، دەروونمان و عەقڵمان زۆر بە وردتر نیشان دەدات، ڕۆژێک دێت ناتوانین تێیدا جیاوازی لە نێوان ئەوەی سروشتییە و ئەوەی دەستکردە بکەین، لەبەر ئەوە ئێمە لە ڕێگەی پەیکەربەندکردنەوەی مامەڵەکانمانداین لەگەڵ گەردووندا.

لە بابەتێکی دیکەی نێو دووتوێی کتیەبەکەدا بە ناونیشانی (بنەچەی جفرەکراو)دا تیشک خراوەتە سەر ئەوەی کە ئینتەرنێت بە جۆرێک جیهانی گۆڕی، گەڕانەوەی نییە، ئەویش بە هەوڵی ئەو پەرەپێدەرانەی لە بونیادنانی سەکۆی نوێدا بۆ پەیوەندی و کارلێککردن وەستانیان  نییە، ئەمڕۆ تۆڕی جاڵجاڵۆکە بە پراکتیزەکردنێکی زەبەلاح دادەنرێت، بەوەی نوێنەرایەتی کۆمەڵێکی بێشوماری تۆڕەکانی کۆمپیوتەر دەکات، کە بە دەوری گۆی زەویدا بەیەکەوە گرێ دراون: ئەو تۆڕانە لەسەر بنچینەی ئاڵوگۆڕی زانیاری و داتا و بە شێوەی یەک لە دوای یەک و هاوکاتی یەک کار دەکەن، خزمەتگوزاریی لەڕادەبەدەر پێشکەش بە بەکارهێنەرانیان دەکەن، ئەو تۆڕی وێبە بێرستکراوە لاپەڕەی داتای هەموو مرۆڤێکی سەر ئەم هەسارەیە لە خۆ دەگرێت، ئەگەر بە دادپەروەری دابەش بکرێت.

 بەپێی زانیارییەکان، ژیریی دەستکرد بریتییە لە تیۆری و پەرەپێدانی پڕۆگرامەکانی کۆمپیوتەر کە توانای هەبێت چارەسەری کێشەکان بکات و هەندێک ئەرک ئەنجام بدات کە پێویستی بە زیرەکیی مرۆڤە، بۆ نموونە تێگەشتن لە کەسی بەرامبەر، ئەنجامدانی گفتووگۆ و زیاتریش، واتە بە کورتی هەموو ئەو شتانەی کە پێویستی بە مرۆڤێک و ژیرییەکەی هەیە، بۆ ئەوەی ئەنجامی بدات، ژیریی دەستکرد بریتییە لەوەی ئەو ئەرکانە لە ڕێگەی پڕۆگرامکردن بە ئامێرێکی دیکە ئەنجام بدرێت، ئەم جۆرە تەکنەلۆژیایە لە مانگی حوزەیرانی ساڵی 1965 بۆ یەکەم جار دەرکەوت، لەسەر دەستی کۆمەڵێک زانای تەکنەلۆژی و بیرکاری ئەو سەردەمە، کۆبوونەوە لەسەر بیرۆکەیەک کرا، بیرۆکەکەش بریتی بوو لەوەی کۆمپیوتەرێک دروست بکەن بەڕاستی بیر بکاتەوە، نەیاندەزانی ناوی چییە و چۆن کار دەکات! بەڵام گفتووگۆکەیان لەوێ ئەو پریشکەی دروست کرد کە شتێکی لەو شێوەیە دەکرێت بوونی هەبێت، پاش ئەوە بەرزی و نزمی زۆر بەسەر دۆخی ئەم بیرۆکەیەدا هات و بۆ ماوەی چەند ساڵێک بیرۆکەکە بێبنەما نیشان درا، تاوەکو دواجار لەگەڵ سەردەمی مۆدێرندا زانرا یەکێک بووە لە گرنگترین و باشترین داهێنانەکانی تەکنەلۆژی.

 زیرەکیی دەستکرد و ئەو ئەلگۆریتمانەی کە وادەکات ئەم زیرەکییە کار بکات لە لایەن مرۆڤەوە داڕێژراون، وا دەکات کۆمپیوتەر فێر بێت لەگەڵ دەوروبەری خۆی بگونجێنێت و فێر بێت و گەشە بکات، بەڵام لە کۆتاییدا هەر لە لایەن مرۆڤەوە دروست کراوە، زیرەکیی مرۆڤ توانایەکی زۆر زیاتری هەیە لە زیرەکیی دەستکرد، بە تایبەتی لە بابەتی کۆمەڵایەتی، بۆ نموونە قورس دەبێت بە بەکارهێنانی ژیریی دەستکرد، ئامێرێک دروست بکرێت تەواوی نەریتە کۆمەڵایەتییەکانی ژیانی کەسێک بزانێت و لەگەڵ کۆمەڵگاکەی رێک بکەوێت.

یەکێک لە بەناوبانگترین توڵ (بەش) ژیریی دەستکرد بریتییە لە فێربوونی ئامێرەکان، ئەم بەشە تۆڕە دەمارییەکان بەکار دەهێنێت بۆ تێگەشتن لە زانیارییە وردەکان، بەبێ ئەوەی پڕۆگرام بکرێت بەوەی بەدوای چیدا بگەڕێت و چی ئەنجام بدات، یەکێک لە باوترین ڕێگاکانە بۆ زیاد کردنی زیرەکیی ئامێرەکان بەپێی کات و بەکارهێنانی زۆر بەربڵاوە، توڵێکی دیکەیە هاوشێوەی فێربوونی ئامێرەکان، بەڵام ڕێژەیەکی زۆر گەورەتر لە تۆڕە دەمارییەکان بەکار دەهێنێت بۆ فێربوون و چارەسەر کردنی داتاکان. ئەم توڵە یەکێکە لە گرنگترین توڵەکان، وا لە ڕۆبۆتەکان دەکات هاوشێوەی مرۆڤەکان کارلێک بکەن لەگەڵ ئامێرەکاندا، واتە وەک مرۆڤێک، ڕۆبێتێک بیر بکاتەوە و وەڵام بداتەوە و ببیستێت.

 ئامانجی گشتیی ژیریی دەستکرد بریتییە لە دروستکردنی نەرمەواڵە(سۆفتوێر)ێک کە توانای فێربوونی هەبێت، بەڵام بەمزوانە ئەم تەکنەلۆژیایە جێگای مرۆڤ ناگرێتەوە و هەرگیز پێشبینی نەکراوە جێگای بگرێتەوە.

بێگومان خوێندنەوەی ئەم جۆرە کتێبانە، بە تایبەت لە سەردەم و دنیای ئەمڕۆماندا گرنگیی و بەهای تایبەت بە خۆی هەیە، ئەم کتێبە هاوکاریمان دەکات لە بابەتێک تێبگەین کە ڕەنگە بەمزوانە، یان لە داهاتوویەکی نزیکدا ببێتە ئەمری واقیع و ئێمەش دەست و پەنجەی لەگەڵدا نەرم بکەین.