هەرچەندە من زۆر شەیداو پەرۆشی خوێندنەوەی ڕۆمان نیم، بەڵام هەندێ جار بۆ دوورکەوتنەوە لە بابەتە فیکری و لێکۆڵینەوە سەختەکان، ڕوو دەکەمە هەندێ لە شاکارە مەزنەکانی دنیای ڕۆمان، ئەو ڕۆمانانەی کە هەرگیز کۆن نابن و خوێندنەوەیان پێویستە، ئەمجارەیان سەرقاڵی خوێندنەوەی مامۆستا و مارگەریتا ی میخاییڵ بوڵگاکەف بووم.
مامۆستا و مارگەریتا ڕۆمانێکی تایبەت و ئاڵۆز و بەرهەمی ڕۆماننووسی مەزنی ڕووسی میخاییڵ بوڵگاکەفە ، ئەو نووسەرەی خاوەنی چەندین بەرهەمی ناوازە و شانۆی سەرسوڕهێنەر بوو، وەک ڕۆمانی ( دڵی سەگ) و ( ڕۆژانی بنەماڵەی تۆربینەکان)، گوایە خودی ستالین خۆی زیاتر لە ١٥ جار ئامادەی نمایشەکانی ئەم شانۆیە بووە.
ئەم ڕۆمانە لە ماوەی دوازدەساڵدا نووسەر نووسیویەتی و ٢٦ ساڵ پاش مەرگی خۆی بڵاوبوەتەوە واتە ساڵی ١٩٦٦. بەسەرهاتی ئەم ڕۆمانە لە ساڵەکانی سی سەدەی ڕابردوودا ڕوودەدات، هەندێک ئەم ڕۆمانە بەسەرەتای واقیعی خەیاڵی لە قەڵەم دەدەن، هەندێکیش باس لەوە دەکەن ئەمە هەوڵێک بووە بۆ دەربازبوونی نووسەر لە سانسۆری دەزگاکانی یەکێتی سۆڤیەتی ئەو سەردەەمە. دەستنووسی ئەم ڕۆمانەی لە سییەکاندا سوتاند، بەڵام پاش ساڵێک دەستی بە نووسینەوەی کرد، هەروەک خۆی لەسەر زاری ڤولاند دەڵێت ” دەستنووسەکان ناسوتێن”.
دەکرێ بڵێین ئەم ڕۆمانە سێ چیرۆکە لە نێو یەک ڕۆماندا، باس لە پەرتەوازەبوونی ڕۆح و لەدەستدانی عەقڵی مرۆڤی ئەو سەردەمە بەدەست ڕووداوەکانەوە دەکات، لە لایەکی تریشەوە هەوڵە بۆ تێکشکانی ئەو تابۆیانەی لەو سەردەمەدا هەبوون. دوو چیرۆکی تێکەڵ، خۆشەویستی نێوان مامۆستا و مارگەریتا و دووەمیش هاتنی شەیتانە بۆ مۆسکۆ.. دواجار مارگریت ڕۆحی خۆی بە ڤۆلاند ( شەیتان) دەفڕۆشێت تا مامۆستا ڕزگار بکات.
مامۆستا و مارگاریتا ڕۆمانێکی ئاڵۆز و فرەلایەنە. بەسەرهاتی ئەم ڕۆمانە لە شاری مۆسکۆ دەست پێدەکات، بەپێی ڕوواوەکان، لەلایەن ڤۆلاند و هاوڕێکانیەوە دەبێتە شوێنێکی ئاڵۆز و سیحرئامێز و نائارام، شەیتان و یاریدەدەرەکانی کوشتن ئەنجام دەدەن، ئاگر دەنێنەوە، جادووی ڕەش دەکەن، مرۆڤ دەڕفێنن. ئەم ڕۆمانە لە بنەڕەتەوە بۆ دوو بەش دابەش دەبێت، بەشی یەکەمی ڕووداوەکانی لە مۆسکۆ ڕوودەدات، لە ساڵەکانی سی، لەوکاتەدا کەسێک بەناوی ڤۆلاند کە بە بیانیش ناسراوە، سەردانی مۆسکۆ دەکات، ئەم کەسە لە دواییدا دەردەکەوێ کە شەیتانێکە و لە بەرگی مرۆڤدا خۆی شاردۆتەوە، لەوێدا سەردانی دوو نووسەر دەکات، ئەو دوو نووسەرەش بریتین لە ( میخائیل ئەلیکساندرۆڤیچ ئیڤان و بیرلیۆز نیکۆلایڤیچ بۆنیۆریڤ) ئەم دووانە وتووێژ لەسەر شیعرێکی ئیڤان دەکەن، لەو شیعرەدا ئیڤان باس لە مەسیح دەکات، بەوەی مەسیح کەسایەتییەکی ڕاستەقینەیە و بوونی هەبووە، ڤۆلاند خۆی لە وتووێژەکەیان هەڵدەقورتێنێت و ڕایدەگەیەنێت کە بەڵێ راستە مەسیح کەسایەتییەکی زیندوو و ڕاستەقینە بووە. بۆ ئەوەی ئەم ڕاستییە بسەڵمێنێت، ڤۆڵاند باسی ئەوەی بۆ دەکات کە ئەوکاتەی ئیمپراتۆری ڕۆمانی پیلاتی بڕیاری لەخاچدانی مەسیحی دەرکردووە ئەو لەو شوێنەدا ئامادە بووە، هەر لەهەمان کاتدا هۆشیارییان دەداتێ کە سەری بیرلیۆز دەپەڕێ. پاشان بەسەرهاتی لەخاچدانی مەسیح بەسەرهاتێکی ترە کە ڤۆلاندا بۆ ئەو دوو پیاوەی دەگێڕێتەوە. پیلاتۆس بۆنتی پیاوێکی سیاسیییە لە ئیمپڕاتۆرییەتی ڕۆمانی کە ئەو کاتە لە ئۆرشەلیم حوکم دەکات ، پیاوێک بە ناوی ( یەشوا هانوتسری) دەباتە بەردەم پیلاتۆس و بەوە تۆمەتباری دەکات کە هۆکاری ئاژاوەگێڕی و شێواندنی بارودۆخی گشتییە و بۆ لەناودانی ئیمپراتۆری ڕۆمانی کودەتا دەگێڕێت، سەرباری ئەو تۆمەتانەش پیلاتۆس بەلایەوە گرنگە ئەو وانە و زانیارییانەی کە یەشوا بڵاویدەکاتەوە تێیبگات، لە ناخیشەوە ڕێزی هەیە بۆی و وانەکانی گرنگییان بۆ مرۆڤایەتی تێدایە، کە ئەمەش بۆ بیلاتۆس گرنگ بوو. هەرچەندە حەز ناکات لەخاچی بدات، بەڵام دەبێ بۆ پارێزگاریکردن لە ئاسایشی شار ئەوە بکات.. لە مۆسکۆ بیرلیۆز دەکەوێتە ژێر ترامەوە و سەری دەپەڕێت، کە گوایە هەندێ ژن ڕۆنیان بەسەر شەقامەکەدا ڕژاندوە و ئەو پێی پێدا خلیسکاوەو کەوتوەتە ژێر ترامەوە، کە ئەمەش خۆی لە خۆیدا پێشبینییەکەی ڤولاند بوو، کە ئەمەش زیاتر دوو نووسەرەکە شۆک دەکات و ترس دەخاتە ناخیانەوە..
ئیڤان لەژێر کاریگەری ئەو ڕووداوەدا دۆشداما و شپرزە نازانێ چی بکات، چون ئەوەی ڤولاند وتبووی هاتوەوەتە دی و بیرلیۆز سەری پەڕیوە. ڤۆلاند هەر خۆی نییە، چەند یاردەدەرێکی سەیریشی هەیە، پشیلەیەکی ڕەش و کرۆیۆڤ و ئەزازیلۆ و خوێنمژێک بەناوی هێلا.. ئیڤان دوای ئەمانە دەکەوێت تا بزانێت پیلانەکانیان چییە و چۆن سەری بیرلیۆزیان بە پەڕین دا، چۆن ئەم پێشبینییەی ڤولاند هاتووەتە دی، خۆ ئەو تەنیا مرۆڤێکی ئاسایی بوو، هیچی لەوان کەمتر نییە. ئیڤان فریای ئەوان ناکەوێت، پاش ماوەیەکی زۆر گەڕان خۆی لە شوێنی تایبەت بە کۆبوونەوەی نووسەران ماسولێت دەبینێتەوە. ئیڤان هەوڵدەدات ئەوەی ڕووداوە بۆ هاوڕێ نووسەرەکانی خۆی بگێڕێتەوە، بەڵام شێوازی گێڕانەوە و کاریگەری ئەو ڕووداوە وای لێدەکات ئاکاری بشێوێ، بەکراسی خەوەوە لە مۆسکۆ پیاسە بکات و لە چەند کەسێک دەدات و شپرزەیی و داماوییەکەی وای لێ دەکات دواجار لە نەخۆشخانەی دەروونی خۆی ببینێتەوە ، ڤۆلاند دەست بەسەر ئەپارتمانتی ستیوپا دەگرێت و ئەو بۆ یاڵتا دەنێرێت، بەناوی ئەوەشەوە تیلیگرام و نامە بۆ هاوڕێکانی دەنێرێت. هاوڕێکانی لە شانۆگەری سەریان لەم سەفەرەی ستیوپا سوڕدەمێنێت، ڤۆلاند خۆی بۆ بەشداریکردن لە شانۆیەکی مۆسکۆ داوەت دەکات و لەسەر شانۆکە جادووی ڕەش پێشکەش دەکات، لەو نمایشەدا سەری یەکێ لە ئەکتەرەکان دەپەڕێنێت و پاشان دەیخاتەوە شوێنی خۆی و پارە و دیاری گرانبەها بەسەر ئامادەبواندا دابەش دەکات.. لە نەخۆشخانە ئیڤان چاوی بە نەخۆشێک دەکەوێت ناوی مامۆستایە، ئەم بڕوا بە چیرۆکەکەی ئیڤان لەمەڕ ڤۆلاند دەکات، پاشان بەسەرهاتی خۆی بۆ ئیڤان دەگێڕێتەوە، کە چۆن ژنێکی خۆشویستووە ناوی مارگەریتا بووە. مامۆستا کتێبێک لەسەر پیلاتۆس بۆنتی دەنووسێت، بەڵام کەس ئامادە نابێت بۆی بڵاوبکاتەوە، مارگەریتا دەستخۆشی زۆری لێدەکات تا بەردەوام بێت لەنووسین، بەڵام کتێبەکەی ڕووبەڕووی ڕەخنەیەکی تووند دەبێتەوە، کە دواجار مامۆستا بڕیاردەدات دەستنووسەکەی بسوتێنێت، پاشان لەبەر کاریگەری ئەو ڕووداوە خۆی نەخۆشخانەی دەرووننەخۆشان هەڵدەبژێرێت و دەگاتە ئەو ئەنجامە ئەوێ باشترین شوێنی ژیانە. لە خەودا چیرۆکی پیلاتۆس لە ڕوانگەی قوتابییەک بە ناوی لیڤی ماتڤەیی دێتە خەونی ئیڤان، لە وێدا شایەتی بینینی لەخاچدانی مەسیح دەبێت. لە شوێنێکی تردا مارگەریتا خەمی مێردەکەی دەخوات و بە خوێندنەوەی پاشماوەی دەستنووسە سوتاوەکانی مێردەکەی دڵی خۆی دەداتەوە، لەپڕ خۆی لە تازیەباری بەرلیوس دەبینێتەوە، مارگەریتا چاوی بە ئەزازیلۆ دەکەوێت و پێشنیار دەکات کە بە ڤۆلاندی بناسێت و ڕەنگە ڤۆلاند بتوانێت دووبارە لەگەڵ هاوسەری مامۆستای بەیەکیان بگەیەنێتەوە. ئەزازیلۆ داوا لە ژنە دەکات، لەو شەوەدا بە کرێمێکی تایبەت دەموچاوی خۆی چەور بکات، ئەویش ئەوە دەکات، کرێمەکە بۆ سیحربازێکی دەگۆڕێت کە توانای ئەوەی پێدەبەخشێت بەسەر شاردا بفڕێت و چاوپێکەوتن لەگەڵ ڤولانددا بکات، لە میانەی سەفەرەکەیدا ناتاشای خزمەتکار لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت، کە ئەمیش هێزێکی سیحری پێبەخشراوە ناتاشا سواری پشتی بەرازێکی زەبەلاح دەبێت، کە لەبنەڕەتدا ئەو بەرازە یەکێک لە دراوسێکانی مارگرێتا بووە، ڤۆلاند چاوی بە مارگەریتا دەکەوێت و داوای لێ دەکات لە شەوی پڕبوونی مانگدا ببێتە خزمەتکار، لیستی میوانەکانی ئەو داوەتە پڕن لە کەسانی شەڕەنگێز، لە کۆتایی ئاهەنگەکە مارگەریتا و ڤۆلاند شەرابێک دەخۆنەوە، ئەو شەرابە بریتییە لە خوێنێک لە سەری بەرلیۆسەوە وەرگیراوە.. کاتێ ڤۆلاند داوا لە مارگەریتا دەکات ، هیواو و تەمەنایەک بڵێت، داوای گەڕانەوەی مامۆستا دەکات، لەپڕ مامۆستا دەردەکەوێت، ڤۆلاند بە کتێبەکەی مامۆستا هەڵدەدات و ڕێگایان دەدات بۆ ژیانی ئاسایی خۆیان بگەڕێنەوە، بەڵام ژیانێکی هەژارانە، پاشان مارگەریتا کتێبەکەی مامۆستا دەخوێنێتەوە. پیلاتۆس فرمانی کوشتنی یەهودا ئەسخەریوتی قوتابی دەردەکات ئەو کەسەی خیانەتی لە مەسیح کرد، پیلاتوس چاوی بە لیڤی دەکەوێت، توڕەیە لەبەرئەوەی خۆی بە دەستی خۆی یەهودای نەکوشت.
دەسەڵاتداران لە مۆسکۆ خەریکی لێکۆڵینەوەن لەسەر ئەو کوشتار و ئاژاوانەی لەوێدا ڕوویانداوە، ڤۆلاند ئەپارتمانەکەی سپیوتا بە تەواوی دەسوتێنێت، لێڤی ماتڤەییە کە ماوەیەکی زۆرە مردووە، سەردانی ڤۆلاند دەکات، نامەیەکی مەسیحی پێییە، داوای لێدەکات مامۆستا و مارگەریتا مەڕەخەس بکات تا بە ئاشتی بژین. بە پێچەوانەی ئەمەوە ڤۆلاند هەردووکیان ژەهرخوار دەکات و بۆ ژیانی ئەو دنیایان دەنێرێت. ئەم دوانە مامۆستا و مارگەریتا بەسەر ئاسمانی ڕووسیادا دەفڕن، چاویان بە پیلاتۆس دەکەوێت کە ماوەی دووهەزار ساڵە لە مانگ ڕاماوە، پیلاتۆس پێی ڕادەگەیەنێت کە مامۆستا و مارگەریتا دەتوانن لە کولبەیەکی بچووک لە ژیانی ئەودنیادا بۆ هەتاهەتایی بژیین. لە مۆسکۆ ئەوەی ڤۆلاند کردبووی هەر هەمووانی سەرسام و سەرقاڵ کردبوو، ئیڤان دەڵێت ئەوەی کە ڕوویدا تەنیا بریتی بووە لە خەونێکی موگناتیسکی و هەموانی خەواندووە، هەرجارێ مانگ پڕدەبێت ئیڤان خەم دایدەگرێت، خەو بە پیلاتۆسەوە دەبینێت، مارگریت و مامۆستای بەڕوودا دەردەکەوێت و پێی دەڵێن هەموو شتێک ئارام و باشە.
مارگاریتا لە گرووپە شەیتانییەکە ناترسێت، ڕێگە بە خۆی دەدات بۆ جادووگەر بگۆڕێت دەچێت و بەدوای خۆشەویستە ونبووەکەیدا دەگەڕێت کە مامۆستایە.
گەشتی شەیتان و سزاکان و هەوڵی ماگەریتا و سوتاندنی ڕۆمانەکەی مامۆستا ئەوەی سەبارەت بە پۆنتیۆس پیلاتۆس نووسیویەتی گرنگترین بەردی بونیادنانی ئەم ڕۆمانەن.
مامۆستا و مارگەریتا تەنها ڕەخنەیەک نییە لە کۆمەڵگەی سۆڤیەت لە نێوان ساڵانی ١٩٢٠ بۆ ١٩٤٠، بەڵکو جۆرێکە لە چیرۆکی تریستان و ئایزۆڵدە. خۆشەویستی هەمووان داگیر دەکات. کتێبەکە خەیاڵی گەورەی داهێنەرانەی بولگاکۆڤ نیشان دەدات.
کارەکانی بەشێکە لە نەریتی تەنزێکی ڕووسی کە لە گۆگۆلەوە دەست پێدەکات و لەلایەن نووسەرانی وەک زۆشچێنکۆ و دووانەی نووسینی ئیلف و پترۆڤ و لەلایەن دانییل خارمسەوە درێژەی پێدراوە.
سەرچاوە:
مامۆستا و مارگەریتا، میخاییل بوڵگاکەف، وەرگێڕانی لە ڕووسییەوە: شیروان مەحموود محەمەد، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم ٢٠٢٢.
– باسکردنی ڕۆمانەکە لە ڕێگای چەند فلیمێکەوە..
– سەرچاوەی نێو دەزگای ئینگلیزی بڵاوکەرەوەی ڕۆمانەکە…
