(لە: لەبارەی مرۆڤەوە، بەشی نۆهەم، فەسڵی دوانزەهەم، بەهەرمی هلوتێۆس) و. ڕێبین هەردی هلۆتیوس وەک ڕۆسۆ و لۆک بەرگری لەو تیورەیە دەکات کە بڕوای وایە ژمارەیەک فەزیڵەت هەیە کە بۆ کاردکردنی دروستی کۆمەڵگای مەدەنی گرنگ و بنەڕەتیە. بەڵام ئەم فەزیڵەتانە دەرئەنجامی بیروڕای دینی هاوڵاتیان و یان حوکمە دۆگماکان نیە کە دەشێت لە بونیادە عەلمانی و کەنیسەیەکانەوە […]
نەیاری سەرسەختی تیۆرەی پێکدادانی شارستانیەت و ڕۆشنبیرییەکان نووسینی: هاشم ساڵح لە عەرەبییەوە: هەورامان وریا قانع دواجار، یەکێک لە گرنگترین بیرمەندەکانی جیهان کە کاریگەریی و ئامادەبوونێکی زۆری هەبوو، کۆچی دوایی کرد و ئەم دونیایەی بەجێهێشت. ئەویش فەیلەسوفە گەورەکەی تیۆلۆژیا “هانز کۆنگ”ە، ساڵی 1928 لە سویسرا لەدایک بووە و پێش یەک مانگ لەمەوبەر،(بەرواری 6 نیسانی 2021)، لە […]
نووسینی: فازل ئەلسوڵتانی لە عەرەبییەوە: باوکی ڕەهەند شیعر مەتەڵ نییە. ئەگەر مەتەڵ بێت، ئەوا ئینتیمای بۆ کایەیەکی دیکە دەبێت: کایەی کیمیا یان فیزیا یان وەرزش، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئینتیمای بۆ کایەی شیعر نابێت. بەڵام شیعر، لە هەمان کاتدا، خاڵی نییە لە هاوکێشە ناوەکییەکانی تایبەت بەخۆی. هاوکێشەیەک پێویست ناکات خوێنەر، توانایەکی زۆر بخاتەگەڕ تا کۆدەکانی بکاتەوە […]
قەسابخانەی ژمارە ٥ ڕۆمانێک لە بارەی جەنگ و ماڵوێرانییەوە ڕانانی: ئیدریس عەلی باوەڕ ناکەم هیچ نووسەرێک هێندە گەمژە بێت، پێی وا بێت بە نووسینی کتێبێک سەبارەت بە جەنگ، دەتوانێت سنوورێک بۆ ملهوڕی و بەربەرییەت دابنێ، نووسەرەکان لەوە بە ئاگاترن تووشی وەها وەهم و خەیاڵپڵاوییەک ببن و ؤڵی ئەو پزیشکە شیکپۆشە ببینن کە دەتوانێت بە دەرزییەک […]
نووسینی: هاشم ساڵح وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: هەورامان وریا قانع فەرەنسا لەم ساڵدا، یادی تێپەڕبوونی دوو سەد ساڵ بەسەر مردنی ئیمپراتۆرە داگیرکەرە بەناوبانگەکەی: ناپلیۆن پۆناپارت، دەکاتەوە. ئاشکرایە ناپلیۆن وەک ئیمپراتۆر، حوکمی فەرەنسای کرد، تا ئەو کاتەی لە ساڵی 1815 و لە جەنگی بەناوبانگی “واترلۆ” شکستیهێنا. پاشان خانەوادەی ناپلیۆن لە گۆڕەپانەکەدا دیارنەمان و چیتر حوکمی فەرەنسایان نەکرد، […]
چاوپێکەوتن لەگەڵ نووسەر و وەرگێڕی میسری، ئەحمەد ئەلخەمیسی سازدانی چاوپێکەوتنەکە: ڕەشا ئەحمەد وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: هەورامان وریا قانع دواجار یەکێتی نووسەرانی ڕوسیا، ئەندامی شەرەفیان بەخشی بە نووسەر و وەرگێڕ ئەحمەد ئەلخەمیسی. ئەمەش لە پای هەوڵ و ماندووبوونەکانی بوو لە وەرگێڕانە جۆراو جۆرەکانی بۆ ئەدەبی ڕوسی. بەمەش پەنجەرەیەکی بۆ خوێنەری عەرەب کردەوە، تاکو لێیەوە بڕوانن بەسەر […]
(لە: تیورەی دادپەورەری، بەرهەمی راۆلز) و. ڕێبین هەردی جان ڕاوڵز بۆ بیرکردنەوە لە لێکبوردن لەو تیورابە دوور دەکەوێتەوە کە لەسەر بنەمای سودمەندی لێکبوردن دامەزراوون، وەک تیوەری جۆن ستیوارت میل یان ئەو تیورانەی تەنیا بەرژەوەندیەکانی دەوڵەی دەکەنە پێوەر. ئامانجی یەکەمی گریمانکەی راوڵز ئەوەیە سازشکردن لە بنەماکانی دادپەورەری کە لەسەر بناغەی دۆخی سەرەتایی (مرۆڤ) دامەزراوە کە هاوشێوەیە […]
ڕاگەیاندنی مافەکانی مرۆڤ مافی مرۆڤ و ئازادیی بیرکردنەوە (ڕاگەیاندنی گەردوونیی مافەکانی مرۆڤ و هاوڵاتی- ساڵی ١٧٨٩، مادەکانی ١٠،١١. ١٧٣٩، مادە ٧، ١٩٤٨، مادەکانی ١٨ و ١٩) و. ڕێبین هەردی لە نیسانی ١٧٩٣دا بەڕێز ڕۆم هەواڵدەری کۆمیتەی لێکۆڵینەوەی (ئەنجومەن) خاڵە ڕەخنەهەڵگرەکانی ڕاگەیاندنی مافەکانی مرۆڤ و هاوڵاتی دەژمێرێت و دەڵێت: “زۆرتر ناوی ئازادی مەزهەب وەک نەهێشتنی سەرکوتکردن […]
هاوسەرەکەی دۆستۆیڤسکی ئەوەی هەیەتی و ئەوەی لەسەریەتی، پێشکەشی خوێنەری دەکات یاداشتەکانی لایەنێکی دیکەی خاوەنی تاوان و سزا ئاشکرا دەکات نووسینی: ڕەشا ئەحمەد وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: باوکی ڕەهەند ئەم کتێبە: “یاداشتەکانی هاوسەرەکەی دۆستۆیڤسکی” لایەنێکی دیکەی ئەدیبە بەناوبانگەکەی ڕوسیا دەردەخات؛ کە یەکێکە لە گرنگترین ئەو نوسەرانەی، زۆرترین کاریگەریی لەسەر ئەدەبی مرۆڤایەتی هەبووە. ئەم کتێبە تازەکی لەلایەن “المرکز […]
دەربارەی کورد و ناسیۆنالیزمی کوردی کتێبی (دەربارەی کورد و ناسیۆنالیزمی کوردی) یەکێکە لەو کتێبە دەوڵەمەند و پڕ لە زانیاریانەی کە تاکو ئێستا لەسەر کورد، بە ڕەهەندە مێژوویی و سیاسیی و کولتووری و کۆمەڵایەتییەکان و خودی چەمکی ناسیۆنالیزمی کوردییەوە نووسراوە، ئەم کتێبە دەکرێت وەک سەرچاوەیەکی بەنرخ و گرنگ بخوێنرێتەوە و بۆ زۆر بابەتی نەتەوەیی و شرۆڤەی […]
و. ڕێبین هەردی (لە: نامەیەک لەبارەی لێکبوردنەوە، بەرهەمی لۆک) لۆک پاش دیاریکردنی سنوری دەستێوەردانی حوکمڕان، تاوتوێی ئەو ئامرازانە دەکات کە کەنیسەکانیش وەک حوکمڕانان دەتوانن بە گونجان لەگەڵ ئەو ئامانجانەدا کە لەپیانویدا درووست بوون، لەبەردەستیاندا بێت. کەنیسە ئەنجومەنێکی ئیرادیە، پێكهاتووە لەو مرۆڤانەی کە بۆ جێبەجێکردنی ئەو شتانەی بە ئەرکی خۆیانی دەزانن و بۆ ڕزگاری ڕۆحی خۆیان، […]
(لە وتارێکی مەزهەبی- سیاسی، بەرهەمی سپینۆزا) ئەگەرچی سپینۆزا هەرگیز لێکبوردنی بەو چەمکە بەکارنەهێنا کە دەبوو بەکاری بهێنێت، بەڵام دان بەوەدا دەنێت کە دەکرێت ئازادی بیرکردنەوە قەبوڵ بکرێت نەک تەنیا لەبەرئەوەی هیچ زیانێکی بۆ ئاشتی لە وڵاتدا نیە، بەڵکو جگە لەمە بۆ ئەم ئاشتیە پێویستیشە. ڕەسانەیەتی سپینۆزا لەوەدایە دەریدەخات جیاوازی بیروڕاکان، دەرئەنجامی سیستەمی زەروری هەست و […]
دیدار لەگەڵ ئەدۆنیس و. لە عەرەبییەوە: پرۆفیسۆری یاریدەدەر دکتۆر دانا ئەحمەد مستەفا لە چوارچێوەی ئەو گۆڕانکارییانەی بەسەر شعری نوێی عەرەبیدا هاتن، هێشتا زۆربەی ئەو بابەتانەی پەیوەستن بەو شیعرەوە بواری مشتومڕن، لە هەموو ساتێکدا بابەتە بنەرەتییەکانی ئەم شعرە باس دەکرێ. چونکە ئەوانەی سەرەتا ئاڵای ئەو مەسەلەیەیان هەڵگرتبوو، سووربوون لە پارێزی بەرگریکردن لە خۆیان بەوەی کە ئەوان […]
شکسپیر، بلزاک، سەتەندال، هیگۆ، تاگور، فرۆید نووسینی: هاشم ساڵح و. لە عەرەبییەوە: هەورامان وریا قانع ئایا دەکرێت جەژنی خۆشەویستی (ڤالانتاین) تێپەڕێت، بەبێ ئەوەی یادی نەکەینەوە؟ بەڵام ئەو شتەی لەم ڕۆژەدا بێزارم دەکات، ئەوەیە ئەوان بۆ یادکردنەوەی ئەم جەژنە، رۆژی 14 شوبات-یان دەستنیشان کردووە. نازانم بۆ ئەم ڕۆژەیان داناوە؟ دەبوایە ڕۆژی 14 ئازار یان 14 نیسان […]
و. ڕێبین هەردی (لە کۆمەڵە بەرهەمەکانی ڕابو سن-ئاتین) ئازادی لە بواری دیندا دەرئەنجامی بینای مێژووی چەمکی لێکبوردنە کە بە شێوەیەکی ناکۆک ئامێز، شتێکی بە ئازادی داوە کە لە لێکبوردنەوە وەرگیراوە: چونکە لێکبوردن لەگەڵ جۆرێک لۆتف و گەورەییدا هاوشێوە بوو کە مرۆڤ لەبەرامبەر کەسانی دیدا بەکاری دێنێت، بەڵام هەموو ساتێک دەتوانێت لێی پاشگەز بێتەوە. لێکبوردن بۆخۆی […]
نووسینی: هاشم ساڵح وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: هەورامان وریا قانع دوای ئەوەی سەرۆک وەزیرانی عێراق مستەفا کازمی، لەسەر خاکی فڕۆکەخانەکە، بە خەندەیەکی ڕاستەقینەوە، پێشوازی لە پاپا کرد. هەروەها دواتر سەرۆک کۆمار بەرهەم ساڵح، بە هەمان شێوە، لە کۆشکی کۆماری پێشوای لێکرد. یەکەم وتەی پاپا ئەمەی خوارەوە بوو: توندوتیژی بەسە! پەڕگیری بەسە! دەمارگیری بەسە! ئەمە ئەو وشانەیە […]
ڕۆمانی (خانمانی سیبریا) یەکێکە لە کتێبە نوێیەکانی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، ئەم ڕۆمانە لەلایەن نووسەری ڕووسی (هێنری ترۆیا) نووسراوە و (جەلیل کاکەوەیس) وەک یەکێک لە ناودارترین و باشترین وەرگێڕکارەکانی کورد، کاری وەرگێڕانی بۆ کردووە، هاوکات لەلایەن (ئاکار جەلیل)ی کوڕی وەرگێڕەوە، دیزاینێکی جوان و سەرنجڕاکێشی بۆ کراوە. خانمانی سیبریا، ڕۆمانێکی پڕ لە ڕووداو و سەرکێشییە، […]
(لە پەیمانی کۆمەڵایەتیەوە، بەرهەمی ڕۆسۆ) و. ڕێبین هەردی هەندێک لە تیورە دێرینەکانی لێکبوردن بەهۆی ئەوەوە کە هیچ کەس ناتوانێت دڵنیا بێت لەوەی بڕواکانی خۆی هەقیقەتە، پێشنیاری لێبوردن بەرامبەر بیروڕای ئەوانی دی و ئازادهێشتنیان بۆ هەلبژاردنی ڕێبازی خۆیان دەکەن. چونکە کاتێک هیچ هەقیقەتێکی بێگومان بوونی نەبێت، هیچ ڕەهایەک نیە بۆ ئەوەی بەسەر خەڵکیدا بیسەپێنیت. ڕۆسۆ […]
(لە: لەبارەی ئازادیەوە، بەرهەمی میل) کتێبی لەبارەی ئازادیەوە هەم لە ستایش و هەم لە ڕەخنەگرتنی ئازادیدایە. دیموکراسی وەک حکومەتی خەڵکی بە دەربڕینی جۆن ستیوارت میل، دەتوانێت “ستەمکاری زۆرینە”بەرهەم بهێنێت: کاتێک گەلێک بە زۆرینە دەبێتە خاوەن دەسەڵات لەبەرامبەر کەمایەتیدا، دژی خراپ بەکارهێنانی ئەو دەسەڵاتە ئامادە نیە. جۆن ستیوارت میل دوابەدوای بنژامین کۆنستان و تۆکڤیل “ئەم سەرکوتکردنە […]
تزڤێتان تۆدۆرۆڤ لە ئینگلیزییەوە: زاموا محەمەد بۆ ئەوانەی کە سەروکاریان لەگەڵ ڕەخنە و تیۆریی ئەدەبدا هەیە، تۆدۆرۆڤ ناوێکە پێویست بە هیچ ناساندنێک ناکات. کتێبەکانی ئەو، لە نمونەی “ئەدەبی فەنتاستیک: دیدگایەکی بونیادی بۆ ژانرێکی ئەدەبی”، “پۆیەتیکای پەخشان” و “میخائیل باختین: بنەڕەتی دیالۆگی”، وایان کردووە بوارەکانی ڕەخنە و تیۆری ئەدەبی و پۆیەتیکا، چ لە نیوەی دووەمی سەدەی […]
چیرۆکە بەناوبانگەکانی خۆشەویستی لە مێژووی ئەدەبی ئەوروپیدا نووسینی: هاشم ساڵح وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: هەورمان وریا قانع لە مێژووی ئەورپیدا، چەندین چیرۆکی خۆشەویستی بەناوباگ هەیە، لەوانە چیرۆکی “ئەبیلار و هیلۆیز”، “دانتی و بیاتریس”، بێگومان “ڕۆمیۆ و ژۆلێت”یش…هتد. بەڵام لای ئێمەی عەرەب، کۆمەڵێ چیرۆکمان هەیە کە لە جوانیدا، هیچی لەوەی ئەوروپییەکان کەمتر نییە، ئەمە ئەگەر زیاتر نەبێت. […]
(لە کتێبی لەبارەی لێکبوردنەوە، بەرهەمی بیل) و. ڕێبین هەردی کتێبی تەفسیری فەلسەفی بەرهەمی پییر بیل (کە دواتر بەناونیشانی لەبارەی لێکبوردنەوە چاپی تازە کرایەوە)، ساڵێک پاش هەڵوەشاندنەوەی فەرمانی نانت و مەرگی براکەی پستۆر ژاکۆب بیل، بڵاوکرایەوە.بیل لەم کتێبەدا بابەتی لێکبوردنی کەمتر لەبەرچاوە تا نەریتی تیۆلۆجیانەی کە گوایە بناغەی سەرکوتکردنە لە ڕووی مێژوویی و مەزهەبیەوە. بیل بە […]
(لە ئەنسکلۆپیدیای فەلسەفی، بەرهەمی ڤۆڵتێر، وتاری لێکبوردن) و. ڕێبین هەردی خەباتی ڤۆڵتێر دژی دەمارگیری دەرئەنجامی ڕوداووە دادگایەکانی ساڵانی ٧٠-١٧٦٠ (کالاس[1]، سیرۆن[2] و یا بەتایبەتی رودای دولاباری سوارچاک[3])ە. گەرچی هەموو بیرکردنەوەی ڤۆڵتێر لە ساڵی ١٧٦٢دا ڕوو لە لێکبوردن دەکات، بەڵام وتارێک لەبارەی لێکبوردنەوە ١٧٦٣ بەرنامەیەکی درێژخایەنە بۆ وروژاندنی ڕای گشتی بە قازانجی دژایەتی دەمارگیری. ڕووداوەکانی کالاس […]
دەوترێت یادگارییەکانی منداڵی، بەدرێژایی ژیان کاریگەریی لەسەر مرۆڤ دەبێت. ژیانی کۆمەڵایەتی منداڵ، زرۆجار لە کاتی ڕۆشتنی بۆ داینگە و پاشان بۆ قوتابخانە دەستپێدەکات. وەلێ بڵێین چی، کاتێک قوتابخانە، بۆ منداڵ، دەبێت بە شێوەیەک لە شێوەکانی ئەشکەنجە، منداڵێک نازانێت بۆچی سزا دەدرێت و ناتوانێت لە ترس تێبگات؟ لێرەوە ئەو منداڵە گەورە دەبێت و پێیوایە خوێندن و […]
لە سلێمانی لە ساڵانی ١٩٩٨–١٩٩٩ دامەزراوە. زیاتر لە ١٥٠٠ ناونیشانی کتێب بە زمانی کوردی، عەرەبی و ئینگلیزی چاپ کردووە. لە باشترین کاتەکانی خۆی، هەزارە هاوپەڕی کتێب بە هەوارەکانی تاک بڵاو دەکەوێت و لە ماوەی چەند مانگێكدا دەفرۆشرێت.
